درباره مهمانان مختلف مراسم ختم مادر مجید بنی فاطمه

انتخابتو: چند روز پیش مراسم ختم مادر مجید بنی فاطمه یکی از مدارس خوشنام پایتخت در یکی از مناطق غرب تهران برگزار شد. آنچه در عمل به عنوان یک آیین خانوادگی و مذهبی به نظر می رسید، به صحنه ملاقات شخصیت های فرهنگی، هنری و سیاسی کشور تبدیل شد. تصاویر پخش شده از این نشست واکنش ها و تحلیل های زیادی را در فضای مجازی و فضای رسانه ای به همراه داشت چرا که ترکیب شرکت کنندگان بسیار فراتر از آن چیزی بود که از چنین مراسمی انتظار می رفت.

مهران غفوریان در جایی است که هرگز فکرش را نمی کردی

در میان میهمانان اسامی مانند مهران غفوریان، بهرنگ علوی، علی صالحی به چشم می خورد. بازیگرانی که در سال های اخیر در پروژه های تلویزیونی یا سینمایی حضور داشته اند و کمتر به دلیل حضور در مراسم مذهبی شناخته شده اند. این حضور برای بسیاری از بینندگان و ناظران عجیب به نظر می رسید. به ویژه این چهره ها در مراسم تشییع جنازه ناصر تقوایی، یکی از فیلمسازان برجسته سینمای ایران، حضور نداشتند. شورایی که شاید از نظر فرهنگی و حرفه ای به آنها نزدیکتر به نظر برسد.

این مقایسه ناگزیر ذهن بسیاری را به پرسش مهم تری سوق داد: چه چیزی باعث می شود برخی از چهره های هنری حضور در مراسم عزاداری یک مداح مذهبی را ترجیح دهند، اما در مراسم یادبود یکی از مهمترین کارگردانان تاریخ سینمای ایران شرکت نکنند؟ آیا این تفاوت ناشی از باورهای شخصی، دغدغه های اجتماعی و رسانه ای است یا نشانه تغییر ذائقه و روابط فرهنگی در جامعه امروز ایران است؟

وضعیت کنونی مجید بنی فاطمه و یارانش در ایران

برای پاسخ به این سوال، ما به دیدگاه گسترده تری نیاز داریم. مجید بنی فاطمه فقط مداح نیست. او شخصیتی است که در بیست سال اخیر توانسته از مرزهای هیئات مذهبی عبور کند و به نوعی نماد فرهنگ دینی در سطح عمومی جامعه شود. صدای آن در بسیاری از رویدادهای رسمی شنیده می شود و روابط نزدیکی با نهادهای رسمی و گروه های مذهبی دارد. به همین دلیل حلقه ارتباطی او از اقشار مختلف جامعه می گذشت و به گوش افرادی از دنیای هنر و سیاست می رسید. در چنین حالتی حضور بازیگران در مراسم را می توان نشانه ای از گسترش نفوذ عمومی و سرمایه اجتماعی مداحان دانست.

دبیر علیرضا; کاملا قابل پیش بینی بود

در این مراسم حضور سیاسیون و مدیران و هنرمندان مورد توجه قرار گرفت. علیرضا دبیر رئیس فدراسیون کشتی و از دوستان قدیمی بنی فاطمه یکی از چهره های شاخص مجلس بود. دبیر و بنی فاطمه هر دو از یک محله تهران هستند و از نظر فکری و اجتماعی در یک دسته قرار می گیرند. در این مراسم علاوه بر وی محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و منصوری از معاونان نهاد ریاست جمهوری نیز حضور داشتند. موجودی است که معنایی فراتر از یک تعزیه ساده دارد و جایگاه و تأثیر اجتماعی مدارس را در فضای رسمی کشور تبیین می کند.

این ترکیب متنوع از مداحان، مسئولان و شخصیت‌های فرهنگی و هنری یادآور جایگاه مداحی در دولت رئیسی است. در این دوره جنبش های موسوم به «مدرسه» و مذهبی سهم بسزایی در تصمیم گیری های فرهنگی و رسانه ای یافتند. مداحان نه تنها در مراسم حکومتی شرکت می کردند، بلکه در مواردی نقش واسطه فرهنگی بین حکومت و ساختار مذهبی جامعه را نیز ایفا می کردند.

اما نباید جنبه های اجتماعی و انسانی این مراسم را نادیده گرفت. بنی فاطمه چهره محبوبی در میان محافل مذهبی است و تشییع جنازه مادرش طبیعتاً فرصتی برای همدردی و احترام شخصی برای بسیاری از شخصیت هاست. اما حقیقت این است که فراتر از عزاداری خانوادگی، این آیین تصویر روشنی از درهم تنیدگی مناسبات فرهنگی، سیاسی و مذهبی در ایران امروز به نمایش گذاشت.

در نهایت حضور نام هایی چون غفوریان و علوی که در مراسم ناصر تقوایی حضور نداشتند، بیش از آنکه یک موضوع فردی باشد، نشانگر تحول حوزه های مرجعیت فرهنگی است. در جامعه امروز ایران، مرزهای بین هنرمند، مداح و سیاستمدار محوتر به نظر می رسد و «سرمایه اجتماعی» نه با تخصص حرفه ای، بلکه با شبکه ای از تماس ها و نزدیکی به جریان های مذهبی و سیاسی تأثیرگذار تعریف می شود. تشییع جنازه مادر بنی فاطمه در واقع صحنه ای بود که این حقیقت را به خوبی آشکار می کرد.