بعدی- ساختمان های ساخته شده با قوطی حلبی در پایتخت تاریخ انقضا کوتاهی دارند. با این حال، این ساختارها توسط بسیاری از خانواده ها ترجیح داده می شود.
بر اساس گزارش فردا، تهران با 730 کیلومتر مربع وسعت، روزانه میزبان بیش از 14 میلیون نفر است. 9 میلیون از آنها در این شهر زندگی می کنند و بقیه احتمالا در تهران زندگی می کنند.
چهار سال پیش مدیرکل محدوده شهر تهران هشدار داده بود که اگر برنامه ریزی جامع و دقیقی برای این نقاط صورت نگیرد، احتمالاً 20 درصد جمعیت کشور در آنجا ساکن خواهند شد. امروز تهران مانند کانتینری است که جمعیت با فشار زیاد وارد آن می شود اما خروجی تقریباً صفر است. رئیس شورای شهر تهران هم می گوید اجازه دخالت نمی دهند و یک هفته ساختمان ها را بالا می برند.
اکنون محل بحث است که چه کسانی در این ساختمان ها زندگی می کنند و با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم می کنند. بی شک بحثی که در محدوده شهر نمی ماند و گسترش آن به شهر تهران هم می رسد.
خانواده های شهر تهران چگونه انتخاب کردند؟
آنچه در گوشه ای از شهر تهران هشدارهای رسمی درباره ساخت و سازهای غیرقانونی بود، اکنون به واقعیت تبدیل شده است. زباله ها سطح خاک خیابان را خراب کردند. بسیاری از همسایه ها برای یافتن علت صدایی که دقایقی پیش شنیده بودند بیرون رفتند. برخی از ترس اینکه ساختمان بعدی که قرار است تخریب شود مال آنها باشد بازگشت به خانه های خود را به تاخیر می اندازند. عطشانی می گوید: این قسمت از قیامدشت در شهر پاکدشت و خارج از محدوده شهری تهران قرار دارد، اما عملیات امداد و نجات با هماهنگی کامل عوامل محلی بدون وقفه ادامه دارد. چه چیزی باعث فروریختن ساختمان شد؟ 1.5 متر خاکبرداری در اطراف ساختمان در حال انجام است.
اما ساخت و ساز غیرقانونی و غیراستاندارد در اراضی تهران همواره موضوعی بوده که به آن اشاره شده و بر خلأهای قانونی و اختلاف نظر شهرداری تهران و استانداری ها تاکید شده است. مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران اخیرا در مصاحبه ای در تلویزیون گفته بود که ما می خواستیم دخالت کنیم اما به دلیل اینکه در حریم تهران بود اجازه ندادند. گفتند کار تو نیست. به قول خودشان روستاهایی در این مناطق وجود دارد و روستاها خارج از تهران هستند. به عبارت دیگر ساختمان ها یکی یکی بالا می روند تا تقاضای مردم را برآورده کنند. در ضمن مردم نادان نیستند. آنها به خوبی می دانند که خانه ای که قصد خرید یا اجاره آن را دارند در حد استاندارد نیست. اما گزینه دیگری برای آنها وجود ندارد.
یکی از خانواده های ساکن منطقه قیامدشت می گفت ما به دلیل نداشتن کار از ازنا به تهران آمدیم و فقط با اندک پولی که از فروش خانه مان باقی می ماند می توانستیم در اینجا خانه بخریم. پدر این خانواده می گوید: محل کارم تهران ولیعصر است، نگهبان هستم و حدود 6 ساعت در روز برای رفت و آمد می گذرانم، به طوری که بسیاری از شب ها در دو شیفت کار می کنم تا 48 ساعت آنجا باشم و 24 ساعت در خانه، اما در این 48 ساعت زندگی من در کف دستم است، بنابراین هیچ اتفاقی برای خانواده ام نمی افتد، این محله ما خیلی امن نیستیم.
اما داستان به همین جا ختم نمی شود. تعداد زیادی از شهروندان در این محله زندگی می کنند و خانواده های زیادی هستند که به دلیل مشکلات اقتصادی از مرکز تهران به کیادشت می آیند. موضوع این است که هیچ کار قطعی یا سند رسمی از ساختمان های ساخته شده در محدوده استان وجود ندارد. با وجود این، خانواده ها سرمایه خود را در این خانه ها می ریزند تا در مبارزه برای بقا در تهران پیروز شوند.
خطراتی که خانواده های ساکنان حریم را تهدید می کند
اولین خطری که وضعیت اقتصادی و دارایی خانواده های ساکن در محدوده شهر تهران را تهدید می کند ساخت و ساز غیرمجاز است. با این حال، در این مرحله است که خطرات دیگری ظاهر می شود. عموماً از آنجایی که شهرداری اختیار ساخت و ساز در این محدوده را ندارد، منازل فاقد سند هستند و صدور پروانه ساخت یا سند رسمی توسط سازمان ثبت احوال و شهرداری ممنوع یا محدود است. به همین دلیل چمران می گوید: واقعاً کارنامه هنری بود؛ البته نمی توان اسمش را هنر گذاشت، اما سبک منحصر به فردی داشت، با قوطی حلبی، لحیم کاری، هر چه داشتند، ساختمان می ساختند. از طرفی برخی از اراضی در طرح هایی مانند طرح های کمربند سبز، جاده ها، مناطق سبز و یا اراضی ملی قرار می گیرند. علاوه بر این، اغلب بیش از یک آژانس در محدوده شهر وجود دارد که هر کدام دارای اختیاراتی هستند و اغلب تا زمانی که اختلافات بین آنها حل نشود، از صدور اسناد خودداری می شود.
ضمناً اگر منطقه ای فاقد پروانه ساختمانی قانونی باشد، امکان توسعه در آن منطقه وجود ندارد. بیمارستان، مدرسه، حمل و نقل عمومی و غیره. از سوی دیگر، امنیت بسیار کمی وجود دارد. از آنجایی که این خطوط به طور قانونی تا محدوده شهر امتداد نمی یابد، مردم ساکن در این مکان ها گاهی حتی در تامین آب، برق و گاز با مشکل مواجه می شوند. اما سازندگان و فروشندگان کاری به این داستان ها ندارند. آنطور که احمد صادقی، رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران گفت: لغو مدیریت یکپارچه مرز تهران به زمین خواران و سودجویان این امکان را داده است که نسبت به تغییر کاربری اراضی کشاورزی و منابع طبیعی و ساخت و سازهای غیرمجاز اقدام کنند. تخریب برخی مناطق منجر به کاهش فضای سبز، آلودگی بیشتر هوا و تخریب اکوسیستم طبیعی تهران و شهرهای اطراف شده است.
از این رو محمدصادق معتمدیان استاندار تهران خاطرنشان کرد: برای جبران عقب ماندگی ها ساخت مدرسه، خانه بهداشت، اورژانس و … را در دستور کار داریم؛ نهضت مدرسه سازی با جدیت از سوی دولت پیگیری می شود و باید برای جبران کمبود 13 هزار کلاس درس در استان پیگیری کنیم.
بنابراین عدم امنیت، عدم احساس تعلق، ترس دائمی از انقراض یا نداشتن آینده روشن فرزندانشان از جمله مشکلاتی است که خانواده های ساکن تهران با آن مواجه می شوند. زهرا، دانش آموز کلاس یازدهم که در هنرستان درس می خواند، می گوید: «باورم نمی شود در محله ما هنرستان وجود نداشته باشد و برای رفتن به کلاس باید هر روز کیلومترها پیاده روی کنم، یک بار خواستیم اعتراض کنیم، اما وقتی متوجه شدند ساختمانی که در آن زندگی می کنیم کاملا غیرقانونی است، فکر کردیم تا چند روز دیگر با بولدوزر از روی خانه ما رد می شوند.
ماجرای روستای هلازیر که قدمت آن به سال 1402 برمی گردد از این قرار بود که شهرداری برای تخریب خانه ای که پروانه ساخت نداشت اقدام کرد اما در نتیجه ساختمان ها مانند دومینو فرو ریخت و تلفات جانی داشت.
پیامدهای عقب نشینی برای تهران
رشد افقی شهر همراه با گسترش سکونت در پایتخت، نشانگر فروپاشی نظم کالبدی و زیستی تهران است. در واقع تراوشات حریم خصوصی را می توان در همان لحظه ای مشاهده کرد که معنای حریم خصوصی در شهر تهران تعریف می شود. به گفته چمران: حریم شهر در واقع به عنوان یک فضای تنفسی برای شهر برای استفاده در مواقع ضروری و یا ساخت بناهایی که نباید در محدوده شهر باشد دیده می شود. با این حال منطقه ای که برای تنفس شهر در نقشه شهر تهران در نظر گرفته شده، اکنون به مکانی با تراکم جمعیت تبدیل شده است. تراکم جمعیت، فاضلاب، زباله و ساخت و سازهای غیراستاندارد را نیز به همراه دارد. قابل ذکر است که این سازه ها باعث تخریب محیط زیست می شوند. در واقع تهران دیگر نمی تواند نفس بکشد.
کارشناسان شهری معتقدند در حالی که محدوده شهرها باید به عنوان سپر حفاظتی بین محدوده شهری و محیط طبیعی باشد، توسعه بیش از حد روستاها و ساخت و سازهای غیرمجاز باعث از بین رفتن این مرز می شود. بسیاری از روستاهای اطراف تهران در سال های اخیر آنقدر گسترش یافته اند که تقریباً در محدوده شهر ادغام شده اند. این پدیده هم نظم طرح جامع را به هم زد و هم باعث شکل گیری بافت های شهری آسیب پذیر در اطراف پایتخت شد. از سوی دیگر با گسترش شهر تهران، شهر تهران به زودی به سایر استان های ایران نیز خواهد رسید.
از سوی دیگر بار جمعیتی در محدوده شهری فشار مضاعفی بر منابع تهران وارد می کند. استان تهران در حال حاضر پنج برابر میانگین کشوری آب شرب مصرف می کند و این فشار با رشد سکونتگاه های غیررسمی در حریم رو به افزایش است. در مناطقی که مجوز رسمی ندارند، شبکه های آب، برق و گاز نیز به صورت غیرایمن و غیراستاندارد گسترش یافته و خطرات زیست محیطی و انسانی را چند برابر کرده است.
بنابراین پیامدهای اجتماعی و اقتصادی حریم خصوصی گسترده تر از آن چیزی است که به نظر می رسد. رشد بی برنامه جمعیت در مناطق مرزی منجر به افزایش بیکاری، حاشیه نشینی، ناامنی و مهاجرت معکوس از مرکز به حاشیه شده است. صادق 48 ساله که در حوالی بلوار کشاورز تهران زندگی می کند و گهگاه از داخل تهران دیدن می کند، می گوید: «اگر امروز مناطق شهری دیده نشود، فردا مرز بین نظم شهری و بی نظمی از بین می رود.