اخیرا رسانه ها به پرونده حقوقی یک بازیگر مشهور متهم به تجاوز جنسی پرداختند. زیرا اگرچه اثبات تجاوز به عنف بر اساس قوانین کیفری فرآیندی پیچیده و سنگین است، اما این جرم از نظر قانونی مجازات اعدام دارد. از این رو قانون برای اثبات این امر شرایط و مستنداتی را تعیین کرده است.
به گزارش اعتماد، قاضی سابق دیوان عالی کشور در این باره می گوید: شاکی باید به دادگاه کیفری یک شکایت کند، شکایت به تنهایی دلیل بر صحت شاکی نیست، اما پزشکی قانونی با گرفتن نمونه و انجام معاینات لازم تشخیص می دهد که فرد مورد تجاوز قرار گرفته است یا خیر، اما تشخیص ادله عنف بر عهده قاضی است نه پزشکی قانونی.
این قاضی سابق دیوان عالی کشور همچنین درباره رسانه ای شدن برخی از پرونده های تجاوز جنسی می گوید: در پرونده های تجاوز، اگر رسانه ها فقط با یک طرف پرونده مصاحبه کنند و از طرف دیگر اظهاراتی نداشته باشند، مشکل ایجاد می کند؛ فضای رسانه ای احتمالاً ماجرا را به نفع یکی از طرفین پرونده خاتمه می دهد؛ در این موارد هم متهم و هم شاکی حقیقت را می گویند.
«محمدباقر قربان زاده» قاضی سابق دیوان عالی کشور به سوالات دیگری در خصوص پرونده های مطرح شده با عنوان تجاوز جنسی پاسخ می دهد.
اگر فردی مورد آزار جنسی قرار گیرد، چه مراحل قانونی را باید طی کند؟
شاکی باید به چند نکته توجه کند؛ طبق قانون می توان به دادگاه کیفری شکایت کرد اما به دادسرا یا کلانتری نمی توان شکایت کرد. شکایت صرف دلیل بر صحت شاکی نیست و باید دلایلی وجود داشته باشد. به همین دلیل فردی که می خواهد شکایت کند باید مدارک جمع آوری کرده باشد. یکی از مهمترین شواهد این موضوع نظریه پزشکی قانونی است. پزشکی قانونی عموماً شاکی را بدون نامه پزشکی قانونی نمی پذیرد و معمولاً از آثار موجود نمونه برداری می کند.
ضمناً معاینات انجام می شود و در صورت مثبت بودن پاسخ و انکار متهم، مجدداً آزمایش می شود. آنها DNA هر دو طرف را با نمونه های قبلی مطابقت می دهند. نکته دیگری که به دادگاه کمک می کند آدرس دقیقی است که شاکی به آن برده شده است. شاکی باید توجه کند ساختمانی که می رود چند طبقه و هر طبقه چند آپارتمان دارد.
همچنین می تواند نمای داخلی خانه، پلان خانه را به خاطر بسپارد یا در صورت وجود خالکوبی یا علامت خاصی بر روی بدن متهم، آن را در حافظه خود ثبت کرده و در مواقع لزوم اعلام کند. ضمناً با بررسی دوربین های مداربسته اطراف مشخص می شود که شاکی به صورت داوطلبانه به محل حادثه رفته یا به زور کشیده شده است.
پزشک معمولاً چگونه تجاوز را تشخیص می دهد؟
هر گونه علائم و جراحات فیزیکی که نشان دهنده مقاومت شاکی باشد، همراه با نمونه ها و معاینات، می تواند تعیین کند که آیا فرد مورد تجاوز قرار گرفته است یا خیر. زیرا این موارد حاکی از تجاوز جنسی است و نشان می دهد که شاکی رضایت و تمایلی ندارد. وجود آثار جراحت در دست ها، پاها، صورت و سایر نقاط بدن شاکی نشان دهنده مقاومت شاکی است. در برخی موارد از زیر ناخن شاکی نیز نمونه برداری می شود. تأیید پزشکی قانونی در مورد این موارد ممکن است مشخص کند که شاکی مورد تجاوز جنسی قرار گرفته است، اما تشخیص تجاوز به عنف به عهده قاضی است، نه پزشکی قانونی.
در برخی از پرونده های مهم اخیر که بحث تجاوز به عنف مطرح شد، شاکی اظهار داشت که به خانه آن شخص رفته و در آنجا مورد تجاوز قرار گرفته است. اگر کسی بدون اجبار به خانه شخصی که او را نمی شناسد برود باز هم تجاوز محسوب می شود؟
پاسخ این سوال هم بله و هم خیر است. از این نظر بله، چون ممکن است طرف مقابل کمی ساده لوح، ساده لوح یا ساده لوح باشد و از شهرت، قدرت، موفقیت تحصیلی یک نفر غافل شود و بعد به خانه آن شخص برود اما به رابطه جنسی فکر نکند. معمولا وقتی چنین دخترانی به خانه یک نفر می روند، اتفاقی می افتد.
اما باید توجه داشت که معمولاً شخص در اولین ملاقات به خانه دیگری نمی رود; رفت و آمد زمانی اتفاق می افتد که آشنایی و رفاقت ادامه یابد. این بدان معناست که دو طرف چندین بار در مکان های مختلف از جمله مکان های عمومی با هم ملاقات می کنند و اکنون پس از مدتی فرد دعوت به خانه طرف مقابل را می پذیرد و وقتی رفت و آمد می کنند فهمیده می شود که شخص با میل و رضایت خود به خانه آن شخص می رود.
با تمام این تفاسیر، رفتن زن به منزل دیگری به معنای تمایل و رضایت او برای آمیزش جنسی نیست، اما در تبصره 2 ماده 224 قانون مجازات اسلامی; یکی از موقعیت هایی که تجاوز محسوب می شود. بی توجهی و خیانت به دختر رفتاری ناپخته است. در اینجا قانونگذار آگاهانه از تعبیر «دختر نابالغ» استفاده کرده است; پس اگر دختر بالغ باشد، نمی توان او را فریب داد یا فریب داد; بنابراین اگر زنی در اولین قرار به خانه کسی برود معلوم می‌شود که خودش می‌خواهد با هم رابطه داشته باشد، زیرا وقتی زنی به خانه کسی می‌رود در حالی که هیچ‌کس نیست، باید احتمال وقوع هر اتفاقی را بدهد.
حتی زنانی که سطح آگاهی کمتری دارند، با وجود فضای مجازی و مطالعه برخی از رویدادها، اکنون از این رویدادها آگاه هستند. پس اگر با این آگاهی ریسک کنند و برای اولین بار حاضر شوند به خانه فردی که نمی شناسند بروند، معلوم می شود که آنها هم می خواهند رابطه داشته باشند.
تجاوز جنسی در حقوق کیفری چگونه تعریف می شود؟
برقراری ارتباط با فردی که نمی‌خواهد رابطه جنسی بدون استفاده از سلاح گرم یا حتی آدم‌ربایی داشته باشد، تجاوز محسوب می‌شود که برای اثبات عدم تمایل به داشتن رابطه جنسی به شواهد زیادی نیاز دارد. نوع دیگری از تجاوز جنسی با بیهوش کردن فرد انجام می شود. نوع دیگر تجاوز، آدم ربایی است. در بسیاری از موارد مواردی پیش آمده که شاکی سوار خودرو می شود و گمان می کند مسافر است اما راننده از جاده منحرف می شود و پس از آن این حادثه ناگوار رخ می دهد. مصداق دیگر تجاوز، تهدید و ارعاب شاکی است. فرض کنید آن شخص عکسی از شاکی دارد و او را برای رسیدن به هدفش تهدید می کند.
فردی که با شرایط ناگوار مواجه می شود و احساس می کند محیط برای او ناامن است معمولا چه اقداماتی انجام می دهد؟
در چنین شرایطی، فرد می تواند با درخواست کمک با صدای بلند از همسایگان، مقاومت کرده و مهاجم را متوقف کند. این مشکل معمولا در مواردی پیش می آید که شاکی مقاومت زیادی می کند و فردی که می خواهد تجاوز کند اصلا به هدف خود نمی رسد. در مواردی نیز شاهد بوده ایم که برخی از زنان به دلیل دریافت اخاذی از افراد مشهور این گونه شکایت کرده اند. در مواردی متأسفانه شخصی از شهرت و قدرت خود سوء استفاده کرده و این اتفاقات افتاده است; در چنین موارد حساسی باید هر دو طرف قضیه را در نظر گرفت.
با جزئیات پرونده های تجاوز جنسی اخیر، مشخص است که برخی افراد اطلاعات زیادی در مورد نوع روابط ندارند. زنان و دختران چه اقدامات احتیاطی باید انجام دهند تا از وقوع چنین حوادثی جلوگیری کنند و آسیب کمتری ببینند؟
نکته مهم در این موارد این است که زنان و دختران به خانه افرادی که نمی شناسند مراجعه نکنند. اگر قراری هست بهتر است در اماکن عمومی انجام شود زیرا وقتی مراکز عمومی وجود دارد هیچ مبنای منطقی برای رفتن به خانه مردم به خصوص به بهانه امور تجاری وجود ندارد. مگر اینکه طرف مقابل بخواهد به خانه آن شخص برود و از رابطه استقبال نکند. اگر خانمی به خانه کسی می رود بهتر است به دوستان نزدیک خود اطلاع دهد.
متاسفانه در برخی از پرونده های تجاوز جنسی که پرونده قضایی محسوب می شود، رسانه ها با ذکر نام و نام خانوادگی متهم، اصولی را زیر پا می گذارند. با توجه به اینکه در برخی کشورها نباید نام متهم در اخبار درج شود، رسانه ها در این گونه موارد که موارد صرفا قضایی است، چه تدابیری را باید رعایت کنند؟
وظیفه رسانه ها در درجه اول اطلاع رسانی است. به عنوان مثال در موارد سرقت فقط کافی است رسانه ها اعلام کنند که مردم در خیابان با تلفن صحبت نکنند یا در حین رانندگی شیشه های خودرو را نبندند زیرا مردم با خواندن چنین مطالبی متوجه می شوند که باید دقت بیشتری داشته باشند. نقش رسانه ها در پرونده های تجاوز جنسی باید اطلاع رسانی و هشدار برای جلوگیری از چنین حوادثی باشد.
انتشار نام متهمی که هنوز در دادگاه محاکمه نشده از سوی رسانه ها جرم محسوب می شود. حتی قضات و کارکنان قضایی هم تا تصمیم نهایی حق اظهار نظر ندارند. در نتیجه، در موارد تجاوز جنسی، اگر رسانه فقط با یک طرف حادثه مصاحبه کند و از طرف دیگر اظهاراتی ارائه نکند، مشکل ساز خواهد بود. این احتمال وجود دارد که فضای رسانه ای ماجرا را به نفع یکی از طرفین پرونده منحرف کند. در این موارد هم خوانده و هم شاکی حق اظهار نظر دارند.
اگر قرار است این پرونده رسانه ای شود، بهتر است با دو طرف پرونده بی طرفانه مصاحبه کنید، از قضاوت و هیجان پرهیز کنید و فقط یک طرف ماجرا را بازگو نکنید. لازم است رسانه ها بدون قضاوت و دیدگاه خاصی با دو طرف پرونده صحبت کنند و اظهارات دو طرف را همزمان منتشر کنند، زیرا پرونده یک دعوی است و رسانه ها برای تحلیل و قضاوت اخبار باید منتظر تصمیم نهایی دادگاه باشند.