از صحبت های وکیلش گنده لوط از تهران

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ طیب حکرزایی یکی از برجسته ترین چهره های عمومی تهران در دهه های 1330 و 1340 بود. جایگاه او در حافظه تاریخی جامعه تهران به شخصیتی شناخته شده در میان گروه های محلی و کارگران میدانی آن دوره محدود نمی شود، بلکه مستقیماً با تحولات سیاسی، اجتماعی و مذهبی دهه 1340 پیوند دارد. حضور او در وقایع منتهی به قیام 15 خرداد 1342 و سرنوشت قضایی بعدی، طیب حاج ریزایی را از یک شخصیت محلی به یکی از نمادهای روابط حکومت پهلوی با مردم و نیروهای مذهبی تبدیل کرد.

15 بر اساس اسناد موجود از جمله اظهارات وکیل مدافع پرونده حوادث خرداد، سرهنگ جواد صارمی، محاکمه طیب حاج رضایی و سایر متهمان را می توان نمونه ای از محاکمات سیاسی در چارچوب نظام نظامی ـ قضایی رژیم پهلوی دانست. ساختار این محاکمه از نظر شکل و محتوا با معیارهای دادرسی منصفانه مطابقت نداشت. دخالت مستقیم نهادهای امنیتی در روند بازجویی و کیفرخواست باعث شده است که دادستانی به اثبات علنی اتهامات سیاسی روی آورد و واقعیت های پرونده را بررسی نکند.

به گفته صارمی، در بازجویی‌ها و در دادگاه نظامی، متهمان پرونده از جمله طیب حاج رضایی از سوی نهادهای قضایی و لشکری ​​پیشنهاد صریح دادند: اگر در جلسات دادگاه اعلام کنند علما و به‌ویژه امام خمینی (ره) آنان را تشویق به شرکت در تظاهرات مردمی و اقدام علیه حکومت کرده‌اند، از اعدام و رهایی آزاد می‌شوند.

این پیشنهاد به وضوح نشان می دهد که هدف اصلی محاکمه افشای حقیقت نیست، بلکه سپردن مسئولیت اعتراضات عمومی به رهبران دینی است تا رژیم بتواند مشروعیت سیاسی و اجتماعی سرکوب را در نظر افکار عمومی مشروعیت بخشد.

طبق همین اسناد، طیب حکرزایی با وجود فشارهای شدید و تهدیدهای مکرر حاضر به پذیرش این پیشنهاد نشد. وی در هیچ مرحله ای از جلسه رسیدگی به اظهارات واقعی یا تایید نقش دانشگاهیان در تحریک و سازماندهی اعتراضات موافقت نکرد.

متن سند

موضوع: بیانات عمومی در مورد طیب معادوم

تاریخ گزارش: 26.8.1342

سرهنگ بازنشسته جواد صارمی از اهالی چالهرز شمیرانات و رئیس انجمن محلی که به عنوان وکیل مدافع عاملان وقایع 15 خرداد 1342 در دادگاه نظامی خدمت می کرد، در یک جلسه خصوصی اظهار داشت که طیب یک مرد واقعی است. هیچ کدام از مردان ما شجاعت و مردانگی ندارند. این مرد پای حرفش ایستاد و جز حقیقت نمی خواست چیزی بگوید.

از سرهنگ صارمی پرسیده شد که چه چیزهای غیرواقعی از او انتظار می رود، وی نگفته است و همچنین به دلیل اقدامات گذشته و تحریکاتش در حوادث 15 خرداد باید مجازات شود.

فرد مذکور در پاسخ با بیان اینکه اگر رازی را می دانستید برای او متاسف می شدید، افزود: علما و به ویژه خمینی به طیب و دوستانش فشار آوردند که در دادگاه بگویند ما را مجبور به این کار کرده اند تا بر اساس این اظهارات در جلسات علنی از جرم شما کاسته شود و به مجازات بسیار سبکی محکوم شوید وگرنه مرگ در انتظار شما خواهد بود.

اما این مرد واقعاً شجاع و دیگران نمی خواستند با سخنان بی اساس سنگینی کنند و سپس به مطالب پراکنده دیگری از جلسات دادگاه فتنه گر در 15 خرداد در همین زمینه استناد کردند. یکی دیگر از وکیل مدافع عنوان کرد که این مجازات عادی است و مجازات دو مفقودی را نباید محاکمه نامید، بلکه باید فقط سیاسی نامید. طیب و حاجیرضایی جوانتر از آن بودند که شخصا قربانی سیاست شوند.