کوروش احمدی در سرمقاله روزنامه شرق نوشت: با گذشت نزدیک به شش هفته از بازگشت قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران و سه هفته پس از پایان قطعنامه 2231، طرف های درگیر همچنان مواضع خود را حفظ کرده اند.
در این مدت هیچ تحولی که بتواند راه حلی را به دنبال داشته باشد صورت نگرفته است و با توجه به جنبه های حقوقی و مواضع فعلی کشورها، امکان ابتکار عمل در این شرایط بی سابقه قابل تصور نیست. وضعیتی که ما با آن روبرو هستیم در تاریخ شورای امنیت بی سابقه است.
عموماً اگر عضو دائمی به پیش نویس قطعنامه ای اعتراض داشته باشد، یا به رأی گذاشته نمی شود یا اگر به رأی گذاشته شود، وتو می شود، همین. این یک وضعیت بی سابقه است که سه عضو دائم به وجود و ضرورت تصمیمات اعتقاد دارند و دو عضو دائمی دیگر نظر دیگری دارند.
در شرایطی که چنین وضعیتی ابهام حقوقی بی سابقه ای ایجاد می کند، آنچه اهمیت دارد این است که در عمل چه اتفاقی می افتد. ایران، چین و روسیه در اولین نامه خود در 28 مرداد همزمان با نامه فرانسه، انگلیس و آلمان در خصوص فعال شدن مکانیسم ماشه، دلایل مخالفت خود با اقدام سه کشور اروپایی را بیان کردند.
این نامه مانند نامه‌های فردی و جمعی بعدی سه کشور، ادعای اروپا مبنی بر پیروی از مسیر تعیین شده در مواد 37 و 36 برجام را رد کرده و اقدام اروپا در نقض برجام را با استناد به قاعده حقوقی «دست‌های پاک» رد کرده است. نکته مهم در این نامه این بود که از شورای امنیت خواسته شده بود نقض مفاد برجام از سوی ایران را به رسمیت بشناسد و همچنین اعلام کرد که «هر گونه اقدامی که برخلاف قطعنامه 2231 انجام شود نمی‌تواند برای اعضای سازمان ملل متحد الزام حقوقی بین‌المللی ایجاد کند».
نامه ای که ایران، روسیه و چین در تاریخ 27 مهر و در زمان پایان یافتن قطعنامه 2231 به رئیس شورای امنیت نوشتند و بند هشتم این قطعنامه را مورد بحث قرار دادند، مهم بود. لازم به ذکر است که بند 8 این تصمیم شامل چهار رکن است:
1. تمام مفاد قطعنامه باید در 2 اکتبر 18 منقضی شود. هیچ یک از تصمیمات لغو شده علیه ایران بر اساس بند 7 الف همان قطعنامه نباید مجدداً اجرا شود، 3. بررسی برنامه هسته ای ایران توسط شورای امنیت باید پایان یافته تلقی شود و 4. موضوع “سن منع اشاعه” در مورد ایران باید از دستور کار شورای امنیت خارج شود. اما در این نامه تنها به دو عنصر اشاره شده است. یعنی انقضای قطعنامه 2231 و تکمیل بررسی برنامه هسته ای ایران توسط شورا. همچنین مشخص نیست چرا هیچ اشاره ای به عدم اجرای قطعنامه ها علیه ایران و حذف موضوع ایران از دستور کار شورای امنیت نشده است. آیا با توجه به موضع قوی روسیه ممکن است این خواسته چین باشد؟
از سوی دیگر، پس از تکمیل فرآیند بازگشت فوری در 6 شهریور، سخنگوی سازمان ملل در خصوص بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران، به‌روزرسانی فهرست افراد و سازمان‌های ایرانی تحت تحریم و فعال‌سازی مجدد کمیته تحریم‌های 1737 بیانیه‌ای داد. علاوه بر اعتراض ایران به این اقدام، وزیر امور خارجه روسیه در نامه‌ای به دبیرکل با استناد به قطعنامه‌های شش گانه به شدت مخالفت کرد و آن را اقدامی همسو با کشورهای غربی و نقض آشکار ماده 100 منشور دانست که دبیرکل را از اقدام به دستور اعضا منع می‌کند.
آنچه از این پس باید دنبال شود این است که سایر کشورها چه خواهند کرد، به جز کشورهای طرفدار غرب که گفته اند تصمیمات شش گانه را اجرا خواهند کرد. با توجه به قاطعیت در مخالفت با بازگشت قطعنامه های شش گانه از جمله اظهارات سفیر روسیه در سازمان ملل و سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه مبنی بر به رسمیت نشناختن قطعنامه های شش گانه، به احتمال قوی در شرایط رقابت فزاینده بین قدرت های بزرگ، روسیه مانعی جدی در برابر وظایف و فعالیت های تعیین کننده کمیته تحریم ها ایجاد کند. پانل متخصص 1929.
سوال مهمتر این است که آیا چین، روسیه و سایر کشورها با مثلاً فروش سلاح به ایران، واقعاً قطعنامه های شش گانه را نقض خواهند کرد؟ ادعای اخیر CNN مبنی بر فروخته شدن دو هزار تن پرکلرات سدیم، که ظاهراً پیش نیاز مهم سوخت موشک است، به ایران فروخته شده است، به نظر نمی رسد نقض قطعنامه های شش گانه باشد. زیرا در تصمیم سال 1929 ممنوعیت فعالیت ایران در زمینه موشک های بالستیک با قابلیت حمل سلاح هسته ای و همچنین ممنوعیت «انتقال فناوری موشک های بالستیک به ایران» وجود دارد.
پرکلرات سدیم یک ماده دو منظوره است که در تصمیم گیری ها مشخص نشده است، اما پیش نیازی برای تولید پرکلرات آمونیوم است که برای ساخت سوخت جامد برای موشک ها استفاده می شود. بنابراین اگر این خبر صحت داشته باشد نمی تواند باعث تخلف چین از تصمیمات شود.
تحول دیگر در رابطه با چین، نکات جدیدی است که در نشست مجمع عمومی FATF در 25 اکتبر برگزار شد. این بیانیه که به‌روزرسانی بیانیه 13 ژوئن است، می‌گوید: «FATF به همه بخش‌های مالی تعهدات خود تحت استانداردهای FATF در رابطه با ریسک‌های مربوط به تأمین مالی اشاعه هسته‌ای از ایران را با توجه به قطعنامه‌های شورای امنیت در خصوص عدم پایبندی ایران به تعهداتش یادآوری می‌کند». چین و 8 کشور عضو جنبش عدم تعهد در مجمع عمومی FATF عضویت دارند و تصمیمات به اتفاق آرا در این هیئت اتخاذ می شود (عضویت روسیه در FATF به دلیل موضوع اوکراین به حالت تعلیق درآمده است).
FATF همچنین مکانیسم هایی برای نظارت بر اجرای توصیه های خود توسط کشورها دارد. نکته دیگری که جلب توجه می کند بیانیه شورای مشترک اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس است. در بند 49 این بیانیه آمده است: «شورای مشترک نگران بازگشت تحریم های سازمان ملل و محدودیت های لغو شده قبلی بر برنامه هسته ای ایران است…»