آینده انتقادات فعالان رسانه و شبکه های اجتماعی از وزیر امور خارجه بار دیگر در حال افزایش است. در مصاحبه ای که اخیرا توسط وزیر خارجه سابق منتشر شد، توجه به ساخت میدان مشاک و باغ ملی جلب شد.
بر اساس گزارش فردا، سید عباس عراقچی اگرچه نفر اول نبود اما جزو اولین افرادی بود که با تغییر دولت و انتخابات زودهنگام سال 1403 حضورش در کابینه قطعی شد و حضور او در آن زمان به ویژه در مذاکرات هسته ای که منجر به برجام شد با استقبال مواجه شد و به دلیل سوابقش باعث ایجاد خوش بینی شد. اما امروز که بیش از یک سال از حضور عراقچی در وزارت خارجه می گذرد، انتقادها فراتر از حد انتظار بوده است. نکته اینجاست که در چنین فضایی احتمالاً حامیان وزیر امور خارجه از اقشار مختلف سیاسی قادر به بیان مواضع خود حداقل روی یک دست نیستند.
هشدار صالحی در خصوص انزوای استراتژیک ایران
علی اکبر صالحی، رئیس بنیاد ایران شناسی و وزیر سابق امور خارجه وی در دیدار با منتخب بدون اشاره به عراقچی از نحوه اداره وزارت خارجه انتقاد کرد. صالحی در بخشی از سخنان خود گفت: در نظام سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران رویکرد دیپلماسی حاکم است نه اینکه فرآیند سیاست گذاری بر اساس استخراج واقعیات و راهبردهای کلان باشد. این بدان معناست که به جای تمرکز بر مسائل واقعی و دردناکی که نیازمند تحلیل عمیق و ارائه راه حل های عملی است، بر مواضع ثابت سیاسی و راه حل های معمول تاکید می شود و در نتیجه مسائل عینی مهم و جاری به حاشیه می رود. این رویکرد، پویایی و انطباق لازم برای رویارویی با چالش های ژئوپلیتیکی را از سیاست خارجی سلب می کند و در نهایت به خطر انزوای استراتژیک می انجامد.
وی بعداً اظهار داشت: «وزارت امور خارجه نباید صرفاً به عنوان یک عضو مستشاری در هیأت های عالی تصمیم گیری از جمله شورای عالی امنیت ملی دیده شود، بلکه باید نقش راهنما و هماهنگ کننده در سیاست خارجی را بر عهده بگیرد». این موضع مستلزم آن است که وزارت امور خارجه از سطح مشاوره فراتر رود تا به هسته اصلی سیاست گذاری تبدیل شود. همانطور که نهادهای نظامی در حوزه دفاعی نقش محوری در شناسایی تهدیدها و تصمیم گیری ها دارند، وزارت امور خارجه نیز باید از وزن تخصصی و نفوذ استراتژیک تری در حوزه سیاست خارجی برخوردار باشد. این رویکرد با اصول مدیریت استراتژیک و تخصص سازمانی سازگار است، زیرا تصمیم گیری موثر مستلزم تکیه بر دانش تخصصی در هر زمینه است.
سخنان صالحی بار دیگر به این موضوع دامن زد که وزارت امور خارجه به عنوان تنها نهاد صاحب نظر در حوزه سیاست خارجی در کجای این سازوکار تصمیم گیری قرار دارد و چرا ابتکار و ابتکار از خود نشان نمی دهد؟
اشاره ای به نقش عراقچی در مدیریت اوضاع
روزنامه همهان او در شماره ۱۹ آبان انتقادات صریحی را مطرح کرد اما خود عراقچی را مورد خطاب قرار داد. این روزنامه نوشت: سید عباس عراقچی در مدت بیش از یک سال تصدی وزارت امور خارجه در هیچ یک از حوزه های اولویت دار سیاست خارجی ایران نتوانست به دستاوردهای چشمگیری دست یابد و نه تنها در زمینه مذاکرات هسته ای، مذاکرات سید عباس عراقچی نتایج معکوس برای کشور به همراه داشت، بلکه در حوزه های دیگر از جمله مسائل منطقه و کشورهای همسایه، هیچ دستاوردی در دوران ریاست جمهوری ایران نداشت. غایب از معادلات پیرامون جنگ قره باغ و ارمنستان «تصمیم در مورد صلح بین ترکیه و آذربایجان در واشنگتن گرفته شده است. درگیری بین پاکستان و طالبان با میانجیگری قطر و ترکیه به پایان رسید. ایران هیچ نقشی در روند آتش بس غزه ندارد. اوضاع لبنان روز به روز از خواسته های تهران دور می شود و تحت تأثیر کشورهای دیگر در حال پیشرفت است.
تمرکز بر سفرهای استانی وزیر
سفرهای استانی متوالی وزیر امور خارجه از چشم رسانه ها دور نماند. روزنامه شارک، وی در 26 آبان ماه نوشت: ایراکچی در ماه های اخیر با مراجعه مکرر به استان های مختلف و برگزاری جلساتی تحت عنوان دیپلماسی ولایی سعی در ارائه چهره ای فعال و میدانی داشته است اما در واقع این اقدام نوعی مداخله ساختاری در امور سایر وزارتخانه ها از جمله وزارت امور داخله، وزارت اقتصاد، وزارت اقتصاد، وزارت امور خارجه و یک ساختار حاکمیتی در ایران است. امری است، نه منطقه ای و استانی، بنابراین طبق تعریف وزیر امور خارجه، روابط داخلی و محلی با استان ها بر عهده هیئت است. مسئولیت تنظیم روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد.
اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه: همچنین در پاسخ به این انتقادات و سوال قبلی در نشست خبری ۲۸ آبان وی ادامه داد: انتقاداتی علیه دیپلماسی ولایی و حضور وزیر امور خارجه در این برنامه ها مطرح می شود و در حالی که انتظار عمومی این است که در کشورهای دیگر هم دیده شود، نمایندگان مجلس همزمان در کشورهای مختلف حضور دارند، این موضوع به خوبی منعکس نشده است، چرا این درگیری در سطح وزرا رخ داد؟ وی افزود: این منافاتی با دیپلماسی بین‌المللی ندارد، وزارت امور خارجه وظیفه اصلی خود را در سطح بین‌المللی انجام می‌دهد و دیپلماسی فقط از طریق وزیر امور خارجه انجام نمی‌شود. همسایگی یکی از ظرفیت های مهمی است که می توان از آن در زمینه های اقتصادی، دیپلماتیک و تجاری بهره برد.
ناکارآمد یا دقیق؟
سایت ایران دیپلماسی شهریور سال گذشته و در سال اول وزارت عراقچی در یادداشتی با عنوان وزیر در بحران است؛ ناکارآمد یا محتاط؟ وی نوشت: انتقادها نشان می دهد که عراقچی در مقاطعی خود را به اقدامات فوری و واکنشی در مواجهه با چالش های بزرگ بین المللی محدود می کند و موقعیت ایران را در معادلات جهانی به خطر می اندازد و از سوی دیگر، رفتار وی در عرصه سیاست داخلی، نحوه بیان مواضع و نگاه حساسش به مذاکرات بین المللی، نگرانی هایی را نسبت به تاثیر این روش، انتقادات امنیتی و نه امنیتی بر ایران ایجاد کرده است. تنها توسط دیپلمات های مجرب، بلکه توسط طیف وسیعی از افراد، تعدادی از کارشناسان و سیاست گذاران وزارت امور خارجه را مستقل، ابتکاری خواندند و این سوال را مطرح کردند که چگونه به آن به عنوان نهادی نگاه می شود که باید رویکردی هماهنگ داشته باشد.
البته حامیان و حامیان عباس عراقچی عملکرد یک ساله او در وزارت خارجه را در شرایط خاص و بی سابقه ایران می بینند. این وضعیت او را از توانایی عمل موثر آزادانه و تصمیم گیری استراتژیک گسترده محروم می کند. به گفته این گروه، مجموعه ای از بحران ها و فشارهای داخلی و خارجی همزمان ایران را با محدودیت های جدی در مدیریت دیپلماسی خود مواجه کرده است. از جمله این بحران ها، ترور اسماعیل هنیه رئیس دفتر حماس در روز آغاز به کار دولت چهاردهم و پیامدهای آن، فضای امنیتی و سیاسی منطقه را به شدت متشنج کرد و تصمیم گیری های حساس دیپلماتیک را با مشکل مواجه کرد.
پروژه تخریب عراقچی در توییتر
انتقادات به عملکرد سید عباس عراقچی به ویژه پس از جنگ 12 روزه همیشه وجود داشت و اکنون مطرح می شود. اما روز گذشته پروژه ای با محوریت حمله به عراقچی از استوری های منتشر شده در صفحه اینستاگرام همسر وزیر در سه سال پیش که ربطی به عملکرد وزیر ندارد و نشات گرفته از اهداف دیگری است، کلید خورد و همچنان ادامه دارد.