بعدی- ابونصر محمد فارابی از نوابغ ایرانی و از چهره های شاخص فرهنگ ایران است که در علوم مختلف خدمات بسیاری به تاریخ ارائه کرده است. او به عنوان یکی از بزرگترین فیلسوفان تاریخ شناخته می شود.
بر اساس گزارش فردا، فرهنگ ایرانی آنقدر توسعه یافت که غیر از ایرانیان، دیگران نیز از سفره این فرهنگ بزرگ بهره بردند. گواه این موضوع، شخصیت های برجسته فرهنگی و علمی ایران هستند که تأثیر بسزایی در توسعه علم و فرهنگ در سراسر جهان داشتند.
فارابی: معلم دوم و ارسطویی ایران
فارابی در سال 872 میلادی در فاراب به دنیا آمد. فاراب که امروز بخشی از قزاقستان است در گذشته متعلق به ایران بوده است. فراب واژه ای فارسی به معنای زمینی است که از آب قنات سیراب می شود. پدر فارابی از فرماندهان سپاه سامانیان بود و خود او از ابتدا در فرهنگ ایرانی پرورش یافت. محیط فرهنگی و جغرافیایی این منطقه که بخشی از تمدن ایرانی در آن زمان به شمار می رفت، بستر مناسبی را برای آموزش زبان های فارسی و عربی و نیز شناخت سنت های فکری مختلف فراهم کرد. فارابی در چنین فضایی شکوفا شد و از آغاز جوانی علاقه عمیقی به فلسفه و موسیقی و علوم نظری نشان داد.
در دوران نوجوانی و جوانی نشانه هایی از هوش فلسفی و توانایی تفکر در مسائل انتزاعی در او دیده می شد. از آنجایی که در فاراب مراکز علمی بزرگی وجود نداشت، وی نیز مانند بسیاری از دانشجویان و علاقه مندان به علم آن دوره به سرزمین های فرهنگی و فعال تری رفت. دوره اول تحصیل را در شهر مرو گذراند. از همان روزهای اولیه علم، توانایی باورنکردنی اندوزی در یادگیری همه را شگفت زده کرد. در روزگاری که علم غرب روز به روز از شرق قدرت بیشتری می گرفت، شخصیتی مانند فارابی تبدیل به ستاره ای شد که تاثیر بسزایی در پیشرفت علم در سراسر جهان گذاشت.
فارابی را یکی از مهم ترین فیلسوفان تاریخ می دانند. در واقع او اولین کسی بود که به معنای واقعی کلمه فلسفه غرب را وارد فرهنگ ایرانی و اسلامی کرد. به همین دلیل بسیاری از علما به او لقب «معلم دوم» دادند; در واقع لقب «اولین معلم» بود که در غرب به ارسطو داده شد و به همین دلیل فارابی را معلم دوم لقب دادند.
فارابی کوشید تا میان اندیشه یونانی و جهان بینی اسلامی پیوندی منطقی و عقلانی برقرار کند. از نظر او عقل و وحی مکمل یکدیگرند; ذهن انسان می تواند راه را برای درک بهتر حقیقت ارائه شده در دین و وحی هموار کند. این دیدگاه او را به شخصیتی تأثیرگذار و مؤسس در میان فیلسوفان مسلمان تبدیل کرد.
یکی از مهمترین آثار فارابی کتاب مدینه مور است که در آن تصویری از جامعه آرمانی ارائه می کند. این جامعه شبیه به مدینه فاضله افلاطون است، اما دارای ویژگی های سازگار با فرهنگ اسلامی است. به گفته فارابی، سعادت انسان تنها در جامعه ای میسر می شود که فردی باهوش، دانا، آگاه به خیر و شایسته رهبری مردم باشد.
فارابی هم در منطق و هم در فلسفه نقش تعیین کننده ای داشت. او نظام منطقی ارسطو را نظام مندتر کرد و در تالیفی آموزشی و قابل فهم در اختیار دانشمندان و دانشجویان جهان اسلام قرار داد. او را نیز یکی از دانشمندان نادر در عرصه موسیقی می دانند. کتاب بزرگ موسیقی او یکی از جامع ترین و علمی ترین آثار موجود در زمینه موسیقی در تمدن اسلامی است که موسیقی را به لحاظ نظری، ساختاری و از نظر تأثیر موسیقی بر روان انسان تحلیل می کند.
مورخان درباره ساده زیستی فارابی بسیار صحبت کرده اند. می گویند بیشتر وقت خود را به کار و اندیشه می گذراند و به مقام و مال توجهی نمی کرد. بسیاری از فرمانروایان به او موقعیت و ملک را پیشنهاد کردند، اما او بیش از هر چیز به فضیلت تأمل، خلوت و تحقیق اهمیت می داد.
مرگ فارابی یکی از مرگ های عجیب است. طبق یک شایعه، او در 80 سالگی در سفر از دمشق توسط راهزنان مورد سرقت قرار گرفت. راهزنان علاوه بر بردن فارابی داروساز، خود او را نیز کشتند. سرانجام با تلاش حکام دمشق راهزنان دستگیر و همگی در آرامگاه فارابی به دار آویخته شدند.