بین النهرین باستان محل زندگی مردمان مختلف با ریشه ها، فرهنگ ها و زبان های مختلف بود. اما به مدت دو هزار سال سومری ها، بابلی ها، آشوری ها و ایلامی ها بناهای بلندی به نام زیگورات در مرکز شهرهای خود ساختند.
به گزارش فرادید، زیگورات های بین النهرین که برای بسیاری از فرهنگ ها اهمیت داشتند چه اهدافی داشتند؟ در واقع، آنها خانه خدایان بودند و همچنین به عنوان نقاط کانونی زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دیده می شدند.
نزدیک شدن به خدایان
مجسمه نذری حکاکی شده، سومری عراق، ق. 2800-2100 قبل از میلاد
کلمه امروزی زیگورات از کلمه باستانی اکدی زیگاراتو به معنای “برج معبد” گرفته شده است. این اصطلاح اکنون به کل مجموعه معبد اشاره دارد. اگرچه این اصطلاح اکدی است، اما زیگورات برای اولین بار در قبل از میلاد استفاده شد. این بنا توسط سومری ها در هزاره سوم قبل از میلاد ساخته شد.
زیگورات ها برای بین النهرین ها بسیار بیشتر از ساختمان ها بودند. آنها نمادهای اعتقاد عمیق مذهبی بودند. محققان مدرن بر این باورند که زیگورات ها نشان دهنده کوه ها و قله هایی هستند که خدایان خانه های خود را در آنجا داشتند. زیگورات معمولاً به خدای حامی شهر تقدیم می شد.
مردم بین النهرین برای زیگورات خود نام هایی انتخاب می کردند و دانشمندان امروزی این نماد را از طریق این نام ها می شناسند. به عنوان مثال، زیگورات خدای انلیل در شهر نیپور با نام های «کوه خانه»، «کوه طوفان» و «پیوند بین بهشت و زمین» شناخته می شد.
زیگورات ها علاوه بر انتقال نمادهای مذهبی مهم، اهداف عملی مهمی نیز داشتند.
هدف از زیگورات
مجسمه مرد عبادت کننده از معبد اشنونا، تل اسمار، عراق سومری، ق. 2600-2900 قبل از میلاد.
برای درک اینکه چرا زیگورات ها در طول زمان و فرهنگ ها تداوم داشته اند، درک هدف آنها مهم است. برای شهرهای دارای زیگورات، چنین ساختاری کانون فعالیت شهر بود.
زیگورات ها در درجه اول خانه های خدایان بودند و اغلب به خدای شهر تقدیم می شدند و مرکز آیینی مردم شهر بودند. بیشتر زیگورات ها در مرکز شهر و در مرکز یک مجموعه معبد بسیار بزرگتر قرار داشتند. معمولاً مجسمه ای از خدا در مرکز زیگورات وجود داشت. مجسمه یا بت تصویری فیزیکی از یک خدا بود، چیزی شبیه به آواتار زمینی آنها.
به عنوان مثال، خدای مردوک با شهر بابل مرتبط بود. با توسعه این آیین ها توسط کاهنان، مجموعه ای از معابد و زیگورات ها ساخته شد که مرکز فرقه پرستش مردوک در بابل شد. عموم مردم فقط اجازه دسترسی به مجموعه بیرونی معبد را داشتند و فقط کاهنان اعظم می توانستند از بالای ساختمان بازدید کنند.
ستون سنگی یادبود پیروزی نارام سین، سیپار، عراق اکدی، 2218-2254 ق.م. م.
زیگورات ها علاوه بر اینکه کانون یک فرقه خاص بودند، مراکز فعالیت های سکولار نیز بودند. اما در خاور نزدیک باستان، دین در همه چیز نفوذ کرده بود. کاهنان خاور نزدیک باستان باسوادترین اعضای جامعه بودند. آنها همچنین به عنوان پزشک، دانشمند، مورخ و نویسنده خدمت می کردند. معابد بین النهرین به عنوان مدارس نوشتن و رصدخانه های نجومی مورد استفاده قرار می گرفتند.
زیگورات ها اهداف سیاسی هم داشتند. پادشاهان جدید، به خصوص اگر اولین پادشاه یک سلسله جدید باشند، اغلب پروژه های ساختمانی بلندپروازانه ای را برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود آغاز می کردند. ساخت یک زیگورات جدید علاوه بر کسب تبلیغات می تواند باعث ایجاد هماهنگی اجتماعی نیز شود.
کارگران زیگورات چه ماهر و چه غیر ماهر از میان جمعیت و نظام بیقری انتخاب می شدند. گرچه کارگران در این موضوع چاره‌ای نداشتند، اما به آنها و خانواده‌هایشان غرامت پرداخت شد. اکثر مردم زمان خدایی را که زیگورات برای او ساخته شده بود می پرستیدند و از دیدن نتیجه تلاش های خود افتخار می کردند.
چنین فعالیت های ساختمانی می تواند یک مزیت اقتصادی برای شهر باشد، زیرا به هزاران کارگر نیاز بود. سرانجام، اگر پادشاه جدید بی ثباتی سیاسی را به ارث برد، ساختن زیگورات راه خوبی برای منحرف کردن مردم از مشکلاتشان بود.
ساختن زیگورات
بازسازی کاخ های نمرود توسط آستین هنری لایارد، 1853
اگرچه هیچ دستورالعملی برای ساخت زیگورات وجود ندارد، باستان شناسان نسبتاً مطمئن هستند که می توانند روش ساخت خود را بازسازی کنند. برخلاف اهرام مصری که از سنگ ساخته شده بودند، این واقعیت که زیگورات ها از گل و خشت ساخته شده بودند منجر به تخریب آنها توسط نیروهای طبیعی در طول قرن ها شد. دلیل عدم استفاده از مصالح بادوام در بین النهرین در ساخت زیگورات ها کمبود سنگ در این منطقه بود.
در حالی که بین النهرینی ها مسیرهای تجاری دیرینه ای با مردمی داشتند که منابع سنگی فراوانی داشتند، تکنیک های ساخت زیگورات نیز ایجاد شد. بین النهرینی ها دلیلی برای تبدیل شدن به سنگ نداشتند زیرا خاک رس خام اهداف آنها را برآورده می کرد. علاوه بر این، ساخت و ساز سنگ بسیار کار فشرده تر بود و به کارگران دستی ماهر بیشتری نیاز داشت.
اگرچه ساخت زیگورات متوسط به کار کمتری نسبت به هرم متوسط پادشاهی قدیم نیاز داشت، اما هنوز هم یک کار عظیم بود. هزاران کارگر برای کار بر روی یک زیگورات فراخوانده شدند و تکمیل هر پروژه چندین سال طول کشید. کارگران شامل مهندسان ماهر و کارگران غیر ماهر بودند که آجرها را حمل و بلند می کردند.
زیگورات ها سازه های جامد با هسته داخلی و حداقل یک لایه بیرونی آجر هستند. در حالی که هسته داخلی در آفتاب خشک می شد، آجرهای هسته بیرونی پخته می شدند. فرآیند پخت به تنهایی به زمان و سوخت قابل توجهی نیاز داشت.
زیگورات اول
سر مسی، حاکم بین النهرین، بین النهرین، 2300-2000 ق.م. م.
Ziggurat Ur نمونه اولیه تمام زیگورات های بعدی در نظر گرفته می شود. این بنا توسط Ur-Namu (حکومت 2095-2112 قبل از میلاد)، پادشاه شهر اور و اولین پادشاه سلسله سوم اور ساخته شده است. بخشی از این بنای عظیم مرمت شده و تا به امروز پابرجاست.
ساخت و ساز اولیه زیگورات به شهرهای جنوبی سومری یعنی نیپور، اوروک، اور و اریدو محدود می شد، اما با انتقال قدرت سیاسی بین النهرین به منطقه مرکزی بین النهرین بابل در اوایل هزاره دوم قبل از میلاد، ساخت زیگورات گسترش یافت.
زیگورات اور، بین النهرین، 2095-2112 ق.م. م.
زیگورات های بابلی، عیلامی و آشوری
الانتاش-ناپیریشا، زیگورات ایلامی ایران، ۱۲۴۰-۱۲۷۵ ق.م. م.
اولین سلسله پادشاهان آموری بابل (حدود 1595-1894 ق.م) به طور گسترده در بابل و بین النهرین مرکزی ساخته شد. پادشاهان آموری تحت تأثیر زیگورات های سومری در جنوب قرار گرفتند و راه آنها را دنبال کردند و در کیش، بابل، بورسیپا و سیپار زیگورات برپا کردند.
کاسیان (1155-1374 قبل از میلاد) سلسله بزرگ بعدی بودند که بعد از آموری ها بر بابل حکومت کردند. آنها بیشتر از عقاید مذهبی و معماری پیشینیان خود استفاده کردند. با این حال، کاسیان در مورد ساخت و ساز زیگورات کمتر جاه طلب بودند و تنها یک زیگورات مهم در شهر دورافتاده کوریگالزو ساختند. این بدان معنا نیست که کاسیان تحت تأثیر زیگورات ها نبودند. فقط به این معنی است که وقتی آنها به قدرت رسیدند ساختارهای زیادی در بابل وجود داشت.
کلاه نظامی برنزی ایلامی، ایران، 1500-1100 ق.م. م.
در پایان هزاره دوم پیش از میلاد، زیگورات ها چنان اهمیت یافته بودند که آشوری ها و ایلامی ها در شمال بین النهرین نیز آن را پذیرفتند.
ایلامی ها در منطقه ایلام در جنوب غربی ایران کنونی، درست در شرق بین النهرین زندگی می کردند. اگرچه آنها بسیاری از خدایان معابد سومری-اکدی-بابلی را پذیرفتند، اما بسیاری از خدایان خود را نیز حفظ کردند. یکی از مهمترین خدایان ایلامی، خدای اولیه ناپیریشا و اینشوشیناک، خدای حامی شوش پایتخت ایلامی است.
پادشاه عیلامی اونتاش-ناپیریشا (1340-1300 قبل از میلاد) شهر جدیدی به نام (El-Yutash-Napirisha) به نام خود و خدای ناپیریشا ساخت. یک مجموعه معبد عظیم در مرکز شهر وجود داشت و در مرکز این مجموعه یکی از چشمگیرترین زیگورات های جهان باستان قرار داشت. این زیگورات که یکی از بهترین نمونه های حفظ شده است از میلیون ها آجر پخته ساخته شده است که در چند ردیف چیده شده اند.
دیوار سرامیکی لعابدار با تصویر شیر، بابل، عراق، 562-604 ق.م. م.
آشوریان، دوم. آنها در زمان سلطنت Assurnasirpal (859-853 قبل از میلاد) بیشتر خاور نزدیک را فتح کردند. اگرچه آشورناسیرپال مدت زیادی سلطنت نکرد، اما بسیاری از نشانه‌های فرهنگی سلسله نئوآشوریان، از جمله ساخت و سازهای زیگورات گسترده را به وجود آورد. آشوری ها در بسیاری از شهرهای خود از جمله آشور، دور شروکین، کلهو/نمرود و کار-توکلتی-نینورتا زیگورات ساختند.
هنگامی که گزنفون مورخ یونانی و ژنرال نظامی از منطقه در سال 399 قبل از میلاد بازدید کرد، دوم. وی به خرابه های زیگورات آشورنصیرپال در خالو/نمرود اشاره کرد و گفت: در نزدیکی شهر هرمی از سنگ به عرض صد پا و ارتفاع دویست پا وجود داشت.
“سنگ” مورد اشاره گزنفون احتمالاً بلوک‌هایی از آجر پخته بود که بیشتر از بلوک‌های سفالی دوام داشت. با این حال، ابعادی که وی ذکر می کند نشان می دهد که این زیگورات زمانی کاملاً چشمگیر بوده است.
آشوری‌ها احتمالاً از همان روش‌های ساخت و ساز مردمان پیشین پیروی می‌کردند، اما ویژگی جالبی به زیگورات‌های خود اضافه کردند. زیگورات‌های آشوری ظاهراً بدون پله ساخته شده‌اند و در عوض مستقیماً به کاخ‌های سلطنتی متصل بوده‌اند. این تغییر در معماری با اهمیت روزافزون پادشاه آشور همزمان شد.
پادشاه آشور، مانند همه پادشاهان بین النهرین، کاهن اعظم دین خود بود و در زمان سلسله نوآشوریان، اهمیت سیاسی زیگورات با اهمیت یافتن وظایف آیینی شاه بیشتر شد.