روز دوم بهمن روزی است که در گاهشماری قدیم ایران به بهمنگان معروف است. این روز در گاهشماری اوستایی (تقویم باستانی ایرانیان) به عنوان جشن اندیشه نیک جشن گرفته می شود. در ادامه به بررسی اهمیت جشن بهمنگان یکی از اعیاد کهن ایرانیان و ارتباط آن با فرهنگ و باورهای ایرانیان باستان می پردازیم.
بهمنگان چیست؟
به گزارش روزیاتو، بهمنگان جشن ویژه ای است که در گاهشماری ایران باستان برگزار می شود. ایرانیان باستان برای برنامه ریزی دقیق زندگی خود از گاهشماری های مختلف (تقویم) استفاده می کردند. یکی از این گاهشماری ها، گاهشماری اوستا بود که هر سال دوازده ماه و هر ماه 30 روز بود.
جالب اینجاست که هر روز از این ماه ها نام خاص خود را داشت (یعنی روز اول، روز دوم و … هر ماه نام منحصر به فرد و جداگانه خود را داشت). از سوی دیگر نام هر ماه با نام یکی از خدایان یا امشاسپندان (قدرت های مقدس در دین زرتشتی) هماهنگ بود.
اگر نام روز و ماه در گاهشماری اوستایی یکی بود (اگر نام برخی از روزها و نام برخی از ماه ها مشترک بود) ایرانیان آن روز را به عنوان روز خاصی جشن می گرفتند. مانند جشن های بهمنگان (روز دوم بهمن) و ادریبهشتگان (سومین روز اردیبهشت). ایرانیان در این روزهای خاص مراسم ویژه ای را به یاد خدای خرد و اندیشه زیبا برگزار می کردند.
بهمن یکی از مهمترین خدایان در دین زرتشتی است که نماینده خرد و نیک اندیشی به شمار می رود. در دین زرتشتی، خدایان یا خدایان نیروهای مقدسی هستند که هر یک نمایانگر ویژگی خوبی مانند حقیقت یا خرد است.
جشن بهمنگان در اصل فرصتی بود تا مردم خرد و اندیشه نیک خود را تقویت کنند و آن را در زندگی روزمره به کار گیرند. این جشن به نوعی یادآور اهمیت اخلاق و اندیشه صحیح در جامعه بود و ایرانیان باستان با اجرای آن بر ویژگی های اخلاقی خود تأکید می کردند.
ریشه شناسی و معنی کلمه بهمنگان
واژه بهمن از کلمه اوستایی هومان به معنای اندیشه نیک، سیرت نیک یا خرد مقدس گرفته شده است. بهمن در فرهنگ زرتشتی نمادی از شخصیت نیکو اهورا مزدا (خدای یگانه) و یکی از مهم ترین خدایان یا امشاسپندان (قدرت های مقدس) است. این خدا به عنوان فرشته ای که از حیوانات و طبیعت محافظت می کند نیز شناخته می شود.
همچنین در باور ایرانیان باستان خروس را پرنده ویژه جشن بهمنگان می‌دانستند و گل یاس سفید نماد بهمن ماه بود. این جشن به عنوان فرصتی برای تأکید بر اهمیت اخلاق و اندیشه نیک در زندگی انسانی و اجتماعی ساخته شد و ایرانیان با گرامیداشت این روز سعی در تقویت صفات اخلاقی و فکری خود و حرکت در مسیر درست زندگی داشتند.
آداب و رسوم جشن بهمنگان
جشن بهمنگان در میان ایرانیان باستان به خاطر سنت‌های خاصی شناخته شده است. در این روز گیاه بهمن به عنوان نماد فراوانی و نیکی در زندگی مردم جای خود را باز کرد و در بسیاری از مراسم این جشن مورد استفاده قرار گرفت. از این گیاه که گل های سفید و قرمز دارد برای تهیه غذا و همچنین تبریک گفتن به یکدیگر استفاده می کردند. از گیاه بهمن برای تهیه جوشانده و پودر به عنوان افزودنی به غذاها نیز استفاده می شد.
یکی از آداب ویژه این روز منع کشتن حیوانات مفید بود. ایرانیان باستان معتقد بودند که این روز را باید بدون کشتن و خوردن گوشت حیوانات سپری کرد. به همین دلیل روز بهمنگان در تقویم ایرانیان به روز حمایت از حیوانات معروف شده است. زرتشتیان در این روز توجه بیشتری به حفظ سلامت بدن خود و دیگران داشتند.
در این روز مردم برای جمع آوری گیاهان دارویی و گیاهان بهمن به گردش و طبیعت گردی می رفتند. از این گیاه در تهیه انواع روغن و همچنین برای خوشبو کردن خانه استفاده می شد. از سوی دیگر، پوشیدن لباس نو، کوتاه کردن مو و ناخن نیز نماد پاکی و پاکی به شمار می رفت.
آش بهمنگان
آش بهمنگان یکی از آداب و رسوم اصلی جشن بهمنگان است که در گذشته محبوبیت خاصی در بین ایرانیان داشت. این سوپ که به سوپ هفت دانه یا سوپ دانگو نیز معروف است از عدس، نخود، لوبیا، لوبیا و … تشکیل شده است. از ترکیب حبوبات مختلف تهیه می شود. از ویژگی های خاص این غذا همکاری و همدلی همسایه ها در پخت آن بود. هر یک از افراد جامعه سهم خود را از مواد اولیه می آوردند و در خانه مشترک می پختند. این امر نزدیکی و همبستگی بیشتر بین مردم را تضمین می کند.
در دوره های مختلف تاریخی این جشن با مراسم خاصی برگزار می شد. حتی پس از اسلام نیز شاهان ایرانی این جشن را در کاخ های خود برگزار می کردند و شاعران بزرگی چون فرخی سیستانی از آن یاد می کردند. در دوره پس از مغول، اگرچه این آیین کمتر در سطح رسمی انجام می شد، اما همچنان در محافل محلی و در میان زرتشتیان، به ویژه در ایران و هند، در سطح وسیعی اجرا می شد.