فوران آتشفشان «تفتان» در جنوب شرق ایران بار دیگر توجه این قله خاموش را به خود جلب کرد و تأثیر زیادی در محافل علمی و رسانه ای گذاشت.
به گزارش تسنیم به نقل از لایو ساینس، بر اساس مطالعه جدیدی که در نشریه معتبر «Geophysical Research Letters» منتشر شده است، مناطقی از جهان در نزدیکی قله تفتان طی 10 ماه از جولای 2023 تا مه 2024 (ژوئیه 1403 تا می 1404) نزدیک به 9 سانتی متر افزایش یافته است.
به گفته محققان، این تغییر ارتفاع که هنوز کاهش نیافته است، ممکن است نشانه ای از افزایش فشار گاز در زیر سطح آتشفشان باشد. اتفاقی که احتمال «فعال شدن» دوباره تافته را بیشتر از همیشه می کند.
پابلو گونزالس، آتشفشان شناس از موسسه محصولات طبیعی و زیست شناسی کشاورزی شورای تحقیقات ملی اسپانیا و نویسنده اصلی این مطالعه، تاکید کرد که تفتان احتمالاً دیگر نباید به عنوان یک “آتشفشان خاموش” در نظر گرفته شود، بلکه باید به عنوان یک آتشفشان نیمه فعال طبقه بندی شود.
او می گوید: فشاری که در زیر سطح زمین انباشته شده است باید در آینده از بین برود. یا به آرامی و به تدریج یا با خشونت بیشتر. اگرچه در حال حاضر هیچ دلیلی برای نگرانی در مورد فوران قریب الوقوع وجود ندارد، تفتان نیاز به نظارت بسیار دقیق تری دارد.
آتشفشان تفتان یکی از بلندترین قله های جنوب شرقی ایران با ارتفاع 3940 متر است و در منطقه کوهستانی استان سیستان و بلوچستان و در نزدیکی مرز پاکستان قرار دارد. تصور می شد این آتشفشان استراتو سال ها خاموش باشد، اما اکنون داده های علمی جدید داستانی متفاوت از فضای داخلی آن ارائه می دهد.
اولین نشانه های تغییرات اخیر در سال 2023 توسط دانش آموز ایرانی محمدحسین محمدنیا به راهنمایی گونزالس کشف شد. او با تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره ای ماموریت سنتینل-1 آژانس فضایی اروپا دریافت که سطح زمین در نزدیکی قله تفتان تا حدی مرتفع شده است. نکته جالب اینکه این مشاهدات همزمان با انتشار گزارش هایی در شبکه های اجتماعی مبنی بر استنشاق گازهای گوگرد در شهرستان خاش از فاصله 50 کیلومتری بوده است.
محققان می گویند فاز بعدی این تحقیقات، همکاری با تیم های بین المللی برای نظارت بر گازها و تغییرات سطحی آتشفشان تفتان برای دریافت تصویر دقیق تری از وضعیت این کوه خواهد بود.
به این ترتیب تفتان که سال ها به عنوان آتشفشانی خاموش شناخته می شد، اکنون بار دیگر در کانون توجه دانشمندان و رسانه ها قرار گرفته است. قله ای که می تواند نشانه های پنهان بیداری را در سکوت خود حمل کند.
رضا شهبازی، مدیر کل زمین شناسی، مهندسی و مخاطرات زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در رابطه با موضوع می گوید: در کشورمان دماوند، تفتان، بزمان، سبلان، سهند و… تعدادی آتشفشان داریم که اکثراً به عنوان نیمه فعال طبقه بندی می شوند. ما هیچ مدرک قطعی مبنی بر اینکه این آتشفشان ها در حال حاضر در آستانه فعالیت هستند، نداریم، اما در عین حال، هیچ استدلال علمی یا مدرک معتبری وجود ندارد که بگوییم این آتشفشان ها به طور کامل منقرض شده اند.
وی ادامه داد: این به این دلیل است که مولفه های دخیل در فعالیت یک آتشفشان بسیار و متنوع است. به عنوان مثال، یکی از بارزترین آنها انتشار گازها و بخارات از دهانه آتشفشان ها است که برای همه قابل مشاهده است. پدیده ای که به وضوح در آتشفشان تفتان و دماوند دیده می شود.
مؤلفه دیگر فعالیت لرزه ای است. به عبارت دیگر جابجایی هایی که در زیرساخت های زمین و اطراف آتشفشان رخ می دهد. اغلب گسل های فعالی در اطراف آتشفشان ها وجود دارد، اما تاکنون هیچ نشانه ای از فعالیت غیرعادی یا غیرعادی روی این گسل ها مشاهده نشده است. علاوه بر این، هیچ نشانه ای از رفتار غیرعادی یا غیرعادی در ناحیه انتشار گاز و بخار گزارش نشده است.
معاون سازمان زمین شناسی گفت: البته گاهی تغییرات فیزیکی موقتی نیز در خروجی بخار مشاهده می شود. به عنوان مثال، هنگامی که مقدار قابل توجهی برف یا یخ در قله یک آتشفشان به دلیل بارش ذوب می شود و از طریق شکاف ها و شکاف ها به لایه های زیرین نفوذ می کند، در نتیجه بخار غیر معمول از دهانه آتشفشان خارج می شود.
اگر بخواهیم بر اساس موارد ذکر شده از انتشار مواد مذاب صحبت کنیم، باید بگوییم که چنین پدیده ای در یک تا بیست سال اخیر در موارد بسیار محدودی در آتشفشان های تفتان دیده شده و تکرار نشده است.
شهبازی تصریح کرد: مولفه دیگر بحث تغییر شکل یا اعوجاج شکل کلی مخروط آتشفشان است. اگر تغییراتی در شیب یا مخروط آتشفشان وجود داشته باشد، مانند افزایش یا کاهش ارتفاع یا تغییر در انحنای شیب، این ممکن است نشانه فعالیت ماگمای داخلی باشد. مقاله ای که اخیراً منتشر شده و مورد استناد قرار گرفته است بیشتر بر این موضوع تمرکز دارد.
وی افزود: بنابراین ما باید بررسی کنیم که این تغییر چقدر واقعی و قابل باور است و آیا واقعاً به تغییر شکل مخروط آتشفشان مربوط است یا خیر. امروزه ابزارها و روش های اندازه گیری دقیق تری نسبت به گذشته داریم و همین امر باعث می شود که داده های به دست آمده در مورد ارتفاع و شکل آتشفشان ها نسبت به گذشته متفاوت باشد. بنابراین، هر گونه تغییر در ارتفاع یا شکل کلی آتشفشان را نباید بلافاصله به عنوان نشانه ای از فعالیت جدید تلقی کرد.
وی بیان کرد: بر اساس تمامی داده ها و شواهد علمی که داریم، آتشفشان های ایران در دسته نیمه فعال قرار می گیرند. یعنی ممکن است برای مدت کوتاهی فعالیت محدودی داشته باشند، اما فعالیت آنها بر خلاف نمونه هایی است که در مکان هایی مانند هاوایی، آسیای جنوب شرقی یا جنوب ایتالیا دیده می شود. در واقع تاکنون هیچ نشانه رسمی از فعالیت مشابه در کشورمان گزارش نشده است.
مدیرکل اداره زمین شناسی، مهندسی و مخاطرات زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: حقیقت این است که این آتشفشان ها نیمه فعال هستند؛ این آتشفشان ها نیمه فعال هستند. احتمال فعالیت آنها وجود دارد اما این احتمال کم است. زیرا سایر اجزای مرتبط با فعالیت آتشفشانی تغییرات قابل توجهی را نشان نمی دهند. اما این بدان معنا نیست که ما باید نسبت به آنها بی تفاوت بمانیم یا احساس امنیت کامل کنیم. ما در کشور آتشفشان داریم، نیمه فعال هستند و نیاز به نظارت دائمی دارند.
رصد وضعیت آتشفشان ها از وظایف مهم موسسه زمین شناسی کشور است و خوشبختانه تیم های کارشناسی در این سازمان به طور مستمر بر این فعالیت ها نظارت دارند.
شهبازی ادامه داد: البته یکی از مشکلات مهمی که در کشور با آن مواجه هستیم این است که کارشناسان تنها در صورت انتشار چنین اخباری به این موضوع توجه می کنند، اما در شرایط عادی این موضوع در اولویت نیست. به عبارت دیگر، پشتیبانی کافی در سطوح بالادستی برای ایجاد و توسعه سیستم های نظارت مداوم آتشفشان وجود ندارد.
نظارت مستمر آتشفشان ها گران است. زیرا مستلزم استقرار ایستگاه ها و سیستم های ویژه در اطراف قله های آتشفشانی است. بیشتر این فعالیت ها مربوط به سازمان زمین شناسی است، اما برای اینکه این امر به صورت سالم و همه جانبه انجام شود، لازم است نهادهای اجرایی و پژوهشی کشور به صورت متمرکز و یکپارچه همکاری کنند تا تحلیل های واقع بینانه و دقیق تر ارائه شود.
وی در پایان تاکید کرد: بنابراین باید برای تقویت شبکه پایش آتشفشان های کشور تلاش کنیم. با توجه به اینکه ایران کشوری کوهستانی و دارای قله های آتشفشانی نیمه فعال فراوان است، این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است و سازمان هایی مانند موسسه زمین شناسی کشور را می طلبد تا حمایت بیشتری برای فعالیت جدی تری در این زمینه داشته باشند.