پریسا ساسانیان: حمید شهپرراد یکی از مستندسازانی است که از چهره های فرهنگی و ادبی مستند پرتره ای چون سید جعفر شهیدی در مستند «در جستجوی حقیقت»، علامه قزوینی در مستند «مسائل پاریس» و محمد قاضی در مستند «مستند» ساخته است. پاریس مهم است».محمد قاضی به گفته گوستاو دور، بیشتر فعالیت‌های پژوهشی و سینمایی او به کارگردانی اقبال لاهوری با مستند «ما و اقبال»، محمد معین با مستند «زندگی میان واژه‌ها» و منوچهر انور برگرفته از مطالعات فرهنگی و هنری است. ارقام او اخیراً فیلم مستند پرتره ذبیح الله منصوری را کارگردانی کرده است. وی معتقد است یکی از تاکیدات مهم سینمای مستند، پژوهش های بنیادی مبتنی بر اسناد است و هر چه در مستندسازی، به ویژه در پرتره های مستند، پژوهش قوی تر باشد، فیلم از دقت بیشتری برخوردار خواهد بود. اما متأسفانه آن طور که باید این اهمیت در بودجه های تولید لحاظ نشده و یا به بخش مالی پژوهش توجهی نمی شود.
این مستندساز در گفت و گو با انتخابتو درباره موضوعاتی چون پرتره مستند، فعالیت سینمای مستند در ارتقای فرهنگیان، میزان استقبال از کتابخانه های عمومی، نهادهای دولتی مانند سازمان اسناد و کتابخانه ملی و… کتابخانه ملی ایران سایر مراکز در خصوص ساخت فیلم مستند و نمایش آن به مردم و همچنین ترویج کتابخوانی صحبت کردند.
* ساخت فیلم مستند به ویژه فیلم های مستند پرتره از چهره های تاثیرگذار فرهنگی از کارکردهای مهم این سینما است و به عنوان اسناد تاریخی برای نسل های آینده باقی خواهد ماند. تاکنون به چه دستاوردهای علمی و ادبی دست یافته اید؟
از سال 1400 شروع به ساخت 6 پرتره مستند درباره دو مترجم، فرهنگ نویس و مصحح کردم و مستند ذبیح الله منصوری هم ادامه همین مسیر است، اما می توانم بگویم که نسبت به فیلم های قبلی پیچیده تر، گسترده تر و حتی دشوارتر است.
* چرا سخت تر بود؟
به نظر من ذبیح الله منصوری نویسنده و مترجمی است که کمتر مورد توجه هنرمندان و فرهیختگان قرار می گیرد، اما در بین مردم نیز از مقبولیت خاصی برخوردار است و این ویژگی برای من به عنوان مستندساز بسیار جذاب بود. فیلمی درباره او از این رو کتاب‌های او را ساعت‌ها خواندم، حاشیه‌های نوشته شده در لابه‌لای کتاب‌ها را خواندم و همین موضوع فضایی را برای من ایجاد کرد تا با کمک او بتوانم در منطقه‌ای دست‌نخورده از این شخصیت فرهنگی و ادبی بگردم. تهیه کنندگی آرین عطارپور. من فکر می کنم ذبیح الله منصوری یک چهره فوق العاده محبوب است و در سلیقه او تاثیر دارد. در این فیلم اگر اسماعیل جمشیدی بیگ از پیشکسوتان عرصه روزنامه نگاری که در طول زندگی حرفه ای خود تنها یک مصاحبه را در این زمینه انجام داده، در مورد نویسنده و مترجمی صحبت می کنیم. اگر او به ما کمک نمی کرد، تولید این فیلم شروع نمی شد.
پشت صحنه مستند ذبیح الله منصوری
* در صحبت هایتان عنوان کردید که مستندی هم درباره یک فرهنگ نویس کارگردانی کرده اید. او چه جور آدمی بود؟
دکتر محمد معین. اولین فیلمی که با موضوع بزرگواری کارگردانی کردم Dr. معین بود. برای من، این مقدمه خوبی برای عظمت ادبی معاصر بود. زيرا او تهيه كننده لغت نامه دهخدا و صاحب لغت نامه است و نقش مهمي بر كلمات كه جزء اساسي زبان است داشته است. در واقع دکتر محمد معین یکی از نام هایی است که ادبیات معاصر فارسی مدیون اوست.
*دکتر افرادی چون معین از جمله نام هایی هستند که با توجه به سن و سالش در تاریخ ادبیات معاصر ایران مانند او به شمار می روند. ما تا به حال مستند فیلمبرداری کرده ایم.
بله، قطعا در گذشته مستندهایی درباره برخی نام ها ساخته شده است. مثلا منوچهر مشیری سال ها پیش فیلمی درباره دهخدا، سید جعفر شهیدی، محمد معین و… ساخت. اما این فیلم‌ها در 30 سال گذشته ارزشمند بودند و با توجه به تغییرات اجتماعی که در این سال‌ها رخ داد، بازنگری در آنها حائز اهمیت است. در واقع از سال 1357 تا 1400 نگاه به چهره ها و غرور فرهنگی این سرزمین ها بسیار متفاوت شد; به عنوان مثال، بخش قابل توجهی از ترجمه فیلم محمد قاضی را که به اثر معروف شازده کوچولو اختصاص داشت، به شکلی خارق العاده با تکنیک های مدرن ترجمه کردم. بنابراین فکر کردم فیلم باید مطابق با نیازهای دنیا باشد. نکته تاسف بار در این زمینه این بود که اکثر افرادی که می خواستم با آنها مصاحبه کنم در قید حیات نبودند و برخی از مستندهایی که ساختم آخرین مصاحبه با این افراد بود. البته این موضوع برای من به عنوان مستندساز خیلی ناراحت کننده بود و در عین حال درباره امیر بانو کریمی یا دکتری بود که 6-1 سال پیش فوت کردند. وقتی می‌توانستیم درباره نام‌هایی مثل عبدالله انور صحبت کنیم، احساس خوبی داشتم. بعد از فیلمبرداری مستندهایش؛ من یک فیلم مستند به عنوان داده های مستند و تاریخی خواهم ساخت.
انیمیشن های بازسازی شده فیلم محمد قاضی با صداپیشگی گوستاوو دور
* امیربانو کریمی و عبدالله انور و دکتر. شما در مورد معین صحبت کردید، درست است؟
بله دکتر بزرگانی چون کریمی و عبدالله انور به دلیل شهرت استاد معین دعوت مرا پذیرفتند. چون هم شاگرد او بودند و هم در لغت نامه ده هدی با او کار می کردند. در دیدار با این روشنفکران، دکتر. او خاطرات دست اول معین را برای تاریخ به یادگار گذاشت. دکتر معین 50 سال پیش درگذشت و بسیاری از مردم ما را در شناخت و ثبت ابعاد او یاری کردند. اینها عبارتند از حسن انور که او نیز فرهنگ نویس است. اشاره کرد
امیربانو کریمی در مستند «زندگی میان کلمات» ساخته استاد معین
* بعد از پرتره محمد معین چه نوع تفکری را ثبت کردید؟
مستند «زندگی در میان کلمات» به آغاز و دریچه ای برای فیلمسازی شخصیت های ادبی تبدیل شد و پس از آن به من پیشنهاد شد شخصیت علامه محمد قزوینی، شخصیتی بسیار خاص در میان فرهیختگان ایرانی کار کنم. او سال ها در فرانسه نسخه برداری کرد و یکی از نسخه های اصلی حافظ را ویرایش کرد. نسخه ای که هم اکنون در مالکیت عمومی قرار دارد، نسخه تصحیح شده علامه قزوینی است.
* هفته آخر آبان ماه به عنوان «هفته کتاب» ثبت شده است. در این هفته برنامه های زیادی توسط مراکز مربوطه در حال برگزاری است. با توجه به اینکه در زمینه تولید مستند فعالیت می کنید، آیا نهادهای ذیربط مانند کتابخانه عمومی ایران یا کتابخانه ملی ایران برای این مستندها نمایش اجرا کرده اند؟ چقدر برای ساخت مستند فعالیت های فرهنگی خود هزینه می کنند؟ اصولا از شما خبر داشتند؟
عبدالله انور در مستند «زندگی میان کلمات» ساخته استاد معین
سوال خوبی پرسیدی همانطور که می دانید نمایش های کوچکی در حوزه های خاص خارج از جشنواره سینما داشتیم اما این نمایش ها به صورت نشستی و برای علاقه مندان به این حوزه بود. مثلاً مستند محمد قاضی در خانه اردیبهشت به نمایش درآمد. البته منکر این نیستم که بخش خصوصی باید اقدام کند. اما این انتظار از نهادهای مرتبط با کتاب و کتابخوانی وجود دارد. اما متوجه شدم که اگرچه نهادهای دولتی تنها مراکزی بودند که می توانستند از چنین فیلم هایی حمایت کنند، اما در دوره های مختلف نتوانستند اهمیت این موضوع را درک کنند. البته شبکه مستند و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی از تولید چنین فیلم هایی حمایت می کنند اما قانع ساختن این مراکز بسیار سخت است.
* اعتماد به افراد شناخته شده یا افراد با فرهنگ اغلب دشوار است. آیا در این راه با مشکلی مواجه شده اید؟
در ضمن چرا؟ آنها اغلب به دلایل و زمینه های ذهنی مختلف به مدیوم سینمای مستند اعتماد ندارند و به همین دلیل است که در هر فیلمی که بخواهیم بسازیم با مشکل مواجه می شویم و برای شروع هر مستندی باید خودمان را بازتعریف کنیم. حتی بدبین شدند به خاطر اعمال غیراخلاقی که انجام دادند و این کار را سخت کرد، واقعاً نمی دانم تا کی می توانم ادامه دهم. در حالی که عکاسی پرتره بسیار لذت بخش است و دنیای جدیدی را به روی مستندساز می گشاید، اما برای ورود به دنیای هر فرد مجبورم آثار او و آنچه درباره او نوشته می شود را بارها بخوانم، زیرا مستند مبنای علمی و پژوهشی دارد. باید فیلم مستند قوی تری ساخته شود. فیلمی به نام «ما و اقبال» کار کردم که فیلم بسیار سختی است درباره اقبال لاهوری و بررسی رابطه اقبال با ایران.
بهروز رضوی در فیلم «پخستان» ساخته منوچهر انور
*آیا فرهنگسراهای دیگری غیر از سینمای مستند و تجربی که مرکز انتشار و وظیفه تولید آثار هستند، تولیدی را ارائه کرده اند؟
خیر بنا به گفته مراکز دولتی، مستندسازی در ساختار بودجه آنها تعریف نشده و البته شرایط اقتصادی در شرایطی نیست که بتوان کارهای پرهزینه ای مانند ساخت مستند انجام داد، بنابراین به دنبال کارهای ساده تری هستند. اما این وظیفه برای تلویزیون تعریف شده است که می تواند در این زمینه کار خوبی انجام دهد. مثلاً یکی از قسمت های مهمی که می توان ساخت مستندهای تاریخ شفاهی است که تلویزیون مستقیماً می تواند وارد آن شود. مثلاً وقتی با منوچهر انور مصاحبه کردم خیلی دقیق درباره کودتا صحبت کرد چون به گفته خودش در آن زمان در میانه جنگ بود و می توان از این به عنوان سند تاریخ شفاهی استفاده کرد.
۲۴۳۵۷
گردآوری شده از رسانه خبر آنلاین