بارش شدید باران مدیترانه ای در هفته آینده به دلیل خشکسالی طولانی و کاهش نفوذپذیری خاک، خطر وقوع سیلاب های ناگهانی را در مناطق غربی و جنوب غربی کشور به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.
به گزارش فارس؛ بر اساس اجماع مدلهای پیشبینی هواشناسی، از دوشنبه تا پنجشنبه هفته آینده مقدار قابلتوجهی رطوبت از مدیترانه و دریای سرخ به سمت غرب و جنوب غرب ایران حرکت میکند.
این الگو به طور کلی مبنایی برای بارندگی شدید و کوتاه مدت به ویژه در مناطق کوهستانی و تپه ماهوری است. کارشناسان تاکید میکنند که حجم این بارندگیها به هیچ وجه به معنای جبران کمبود آب در کشور نیست و نباید باعث ایجاد احساس «ترس» یا بازگشت به شرایط عادی آب شود. زیرا موضوع واقعی فقط افزایش موقتی بارش نیست، بلکه مدیریت منابع آب و مدیریت صحیح ورودی و خروجی آب است.
این در حالی است که بسیاری از نقاط کشور در شرایطی قرار دارند که به دلیل خشکسالی طولانی مدت، بارندگی کم پاییزی و کاهش نفوذپذیری خاک، حتی بارندگی های متوسط می تواند موجب سیلاب شدید و سیلابی ناگهانی شود. این ترکیب شرایط پیش رو را به شدت حساس می کند و نیاز به آمادگی دارد
چرا باران های آینده می تواند خطر سیل را افزایش دهد؟
الف) بر اساس مطالعات میدانی در کشورهای مختلف، کاهش نفوذپذیری خاک پس از یک دوره خشکسالی می تواند نفوذپذیری خاک را در دوره های طولانی خشکسالی 40 تا 57 درصد کاهش دهد. خاک خشک با از دست دادن پوشش گیاهی خود به سرعت “پوسته” می شود و توانایی جذب اولین بارش را ندارد. در چنین شرایطی، بارندگی کمتر از 20 تا 30 میلیمتر در ساعت میتواند باعث روانآب فوری و جریانهای سریع سطحی شود.
ب) پدیده آب گریزی سطحی در خاک (Hydrophobicity) در مناطق خشک و کم بارش، لایه های سطحی خاک آب را دفع کرده و به اصطلاح «آب گریز» می شوند. این پدیده که به طور گسترده در کالیفرنیا، استرالیا و آب و هوای مدیترانه ای ثبت شده است، باعث می شود که نزولات جوی با سرعت بیشتری به زمین منتقل شود و به جای فیلتر شدن به سمت زمین سرازیر شود.
این فرآیند سرعت تشکیل سیل را افزایش می دهد و مقادیر بیشتری از گل و لای را به آبراه ها وارد می کند. ج) شباهت الگو به رویدادهای سیل ناگهانی جهانی. یک مثال شناخته شده از این رفتار در Montecito، کالیفرنیا (2018) رخ داد. تقریباً 24 میلی متر باران در زمین خشک و آسیب دیده ناشی از آتش سوزی تنها در 15 دقیقه بارید و باعث سیل شدید و رانش زمین شد و 23 نفر جان خود را از دست دادند.
این رویداد نشان می دهد که بارندگی متوسط می تواند در شرایط خشکسالی طولانی مدت به بلایای محلی تبدیل شود. اکنون با توجه به خشکسالی پاییز امسال در بسیاری از استان های غربی و جنوب غربی ایران، می توان تصویر مذکور را به طور کامل تعمیم داد. ارتباط وضعیت ایران با داده های علمی و الگوی بارندگی مدیترانه ای.
باران های مدیترانه ای عموماً دو ویژگی ظریف دارند: شدت زیاد در مدت زمان کوتاه و امواج شدید رطوبت که در برخورد با فلات زاگرس باعث بارش ناگهانی باران می شوند. در شرایط فعلی کشور، این ترکیب کاهش نفوذپذیری خاک، ضعیف شدن پوشش گیاهی تابستانی و بروز آتش سوزی های پراکنده، ظرفیت ایجاد سیل را دوچندان می کند.
در چنین مواردی، انتظار میرود جریان سطحی سریعتر اتفاق بیفتد، آبراهها و کانالها با سرعت بیشتری عملیاتی شوند و سیلابهای محلی در عرض چند دقیقه رخ دهد. چنین سیلابی فرصت پاسخگویی و واکنش به بحران را تا حد زیادی محدود می کند. مناطقی که قبل از رژیم رطوبتی مدیترانه و تجارب بارندگی قبلی بیشترین خطر سیل در زمان بارش را دارند نشان میدهد که بیشترین خطر سیل، جریان شدید و رانش گل در استانهای زیر است:
غرب کشور: کرمانشاه، کردستان، لرستان، ایلام
جنوب غربی: خوزستان، چهارمحال و بختیاری
شمال غربی: آذربایجان غربی، زنجان، همدان
محدوده های زاگرس میانه: روستاهای نزدیک رودخانههای فصلی، کانالها و آبراهها و همچنین دامنههای شیبدار و کوهستانی، از جمله مناطق شیبدار با پوشش گیاهی ضعیف و روستاهای دامنهای که میزان بارندگی در آنها در سال گذشته و امسال کم بود، در صدر رتبهبندی خطر قرار دارند.
چرا این بارندگی ها کم آبی کشور را جبران نمی کند؟
علیرغم شدت بارندگی، سه عامل مانع از بهبود چشمگیر وضعیت منابع آبی کشور می شود: نفوذ کم خاک خشک که اجازه نفوذ آب به لایه های زیرین را نمی دهد. رواناب سریع و از دست دادن سطح باعث می شود که بیشتر بارندگی از چرخه آب شیرین خارج شود.
مشکل در مدیریت مخازن سد با موانع عملیاتی برای کنترل ورودی و خروجی. بنابراین، اگرچه این بارش ها به طور موقت آب رودخانه ها و مسیل ها را پر از آب می کند، اما تأثیر مؤثر و بلندمدتی بر منابع زیرزمینی ندارد.