خانه بنفش؛ خاطره ای از هوشنگ ابثاج (سایه) و اشعار او

آغاز زندگی و عموهای معروف

به گزارش عصر ایران؛ ابتهاج در اسفند 1306 در رشت از خانواده معروف ابتهاج که نام های بزرگ کم نداشتند به دنیا آمد. ابوالحسن ابتهاج در زمان محمدرضا شاه پهلوی رئیس سازمان برنامه و بودجه و مدیر کل بانک مرکزی بود و غلامحسین ابتهاج همزمان با عموهایش شهردار بود.

اما شاید معروف ترین عمویش احمدعلی ابتهاج از سرمایه داران و صنعت گران معروف دوره پهلوی بود که در سال 55 در جاده هراز تصادف کرد و ماشینش به ته دره پرواز کرد و جسدش پیدا نشد. سال‌ها شایعه شده بود که رمز صندوق وی در یکی از بانک‌های سوئیس که بیشتر دارایی‌اش در آنجا پنهان شده بود، روی گردنبندی که در زمان حادثه به گردن او بسته شده بود، وجود داشت و طبیعتا اثری از آن یافت نشد.

خانه ارغوان و شرم ابتهاج

در تهران، نزدیک میدان فردوسی، خیابان کوشک معروفی به نام خانه ارغوان وجود دارد که چندین دهه خانه امیرهوشنگ ابطحاج بوده است. به گفته ابتهاج، هنگام خرید خانه، درختی در حیاط خانه خشکیده بود و عده ای به او پیشنهاد کردند که درخت را قطع کند، اما ابتهاج به جای آن درخت را نگاه کرد و دوباره زنده شد.

ابتهاج گفت وقتی به دلیل مهاجرت از ایران خانه را می فروخت چشمش به درختی افتاد و از خجالت چشمش را برگرداند. ابتهاج درخواست کرده بود که جسدش را پس از مرگ زیر درخت ارغوانی دفن کنند، اما از آنجایی که این خانه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و امکان تغییر در آن وجود نداشت، در سال 1401 در باغ محتشم زادگاهش رشت به خاک سپرده شد.

برای ارغوان، بخشی از شعر ابتهاج (سایه) از جان او ارزشمندتر است

بنفش! شاخه بیگانه دودمان من
آسمان امروز شما چه رنگی است؟
آفتابی است؟
یا هنوز دریافت نشده است؟

توضیحات دختر سایه در خانه

یلدا ابتهاجدختر هوشنگ ابتهاجارغوان خاطرات خود را از خانه اش اینگونه تعریف می کند: «بچه بودم که پدرم زمین این خانه را خرید، نقشه را به شوهر خاله ام، مهندس ابتکار سپرد و شروع به ساخت و ساز کردند. در دوران ساخت، پدر به دلخواه خود سرپرستی و نظارت بر ساختمان خانه را بر عهده داشت. وقتی به کلاس اول رفتم، خانه به تدریج تکمیل نشده بود. کمی.”

وی در توصیف این ساختمان توضیح می دهد: پدرم خانه را در دو طبقه ساخته است که طبقه پایین با پله های منتهی به طبقه بالا به آشپزخانه، پذیرایی، راهرو ورودی و پذیرایی متصل است و در طبقه دوم چهار اتاق خواب وجود دارد و آخرین اتاق هم اتاق خواهرم بود.

جلوی اتاق من و خواهرم کتابخانه پدرم بود. این کتابخانه بزرگ بود و به نوعی دفتر کار پدرم بود. به کتابخانه می رفتم و پشت میز پدرم درس می خواندم. جلسات خانوادگی ما در اتاق نشیمن طبقه پایین بود. وقتی مهمان ها می آمدند، در اتاق نشیمن از آنها استقبال می کردیم. اتاق پذیرایی اتاقی بود با شیشه های رنگی درهای حیاط رو به رو. اینجا.”

دختر سایه با اشاره به فرم ایرانی نمای خانه می گوید: پدرم دوست داشت خانه شکل معماری ایرانی داشته باشد به همین دلیل در خانه از شیشه و گچ رنگی استفاده کرد و هیچ کدام از گچ های خانه پیش ساخته نیست و به خوبی یادم می آید که گچ کار آمد و خانه را گچ بری کرد و یک اثر هنری ارزشمند از خود به جای گذاشت.

رابطه ابتهاج با مرگ

یکی از مفاهیم تکراری در اشعار ابتهاج، مفهوم مرگ است. وقتی در مصاحبه ای از او درباره رابطه اش با مرگ پرسیدند، گفت: “شما هرگز با مرگ روبرو نمی شوید. تا زمانی که زنده هستید، زنده هستید. چیزی به نام مرگ وجود ندارد. وقتی می میرید، زنده نیستید. شما نمی دانید که چه معنایی دارد. از چه می ترسید؟ از چیزی می ترسید که هرگز اتفاق نمی افتد. وقتی آنجا هستید این اتفاق نمی افتد. وقتی آنجا نیستید اتفاق می افتد.”

فعالیت های ابتهاج در رادیو و موسیقی

ابتهاج که در سال 1351 به عنوان سرپرست برنامه گل های رادیو منصوب شد و سپس به ریاست مرکز موسیقی رادیو منصوب شد، این سمت ها را تا شهریور 1357 (26 شهریور) در دست داشت و در اعتراض به کشتار میدان ژاله از سمت خود استعفا داد. فعالیت آنها در این مدت مورد انتقاد برخی از دوستداران موسیقی قرار می گیرد زیرا بر این باورند که نتیجه سیاست های آنها در این دوره باعث شد تا نام های بزرگی مانند بنان و سلیل شهناز از رادیو خارج شوند.

اما اشعار ابتهاج بارها به صورت ترانه های محلی توسط خوانندگان مختلف خوانده شد. خوانندگان: محمدرضا شجریان، احمد ظاهر، علیرضا افتخاری، شهرام ناظری، حسین قوامی و محمد اصفهانی

شرایط بازدید

بازدید از این خانه برای عموم امکان پذیر نیست اما گاهی اوقات تورهای تهران گردی امکان بازدید از این عمارت دائمی را برای علاقه مندان فراهم می کند.