چرا قزاقستان برای همه قدرت های بزرگ مهم است؟

به گزارش تابناک، مرکز پژوهشی توران در مقاله زیر به تحلیل سیاست خارجی قزاقستان در نظم نوین جهانی پرداخته است.

لازم به ذکر است که انتشار مقالات خارجی به معنای تایید محتوای آنها توسط تابناک نیست.

قزاقستان به طور فعال رویکردی چندجانبه را در سیاست خارجی دنبال می کند و تاکنون موفق شده است تعادل محتاطانه ای را در روابط بین المللی خود حفظ کند. سفر اخیر قاسم جومارت توکایف رئیس جمهور قزاقستان به مسکو گواه روشنی بر این استراتژی است.

در 12 نوامبر، قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، سفر رسمی دو روزه خود را به روسیه تکمیل کرد. سفری که او آن را «شاید برجستگی امسال» توصیف می کند. در این اظهارنظرها تاکید شد که اهمیت استراتژیک آستانه برای روابط خود با مسکو همچنان ادامه دارد.

در این سفر، دو طرف بیانیه ای را امضا کردند که در آن روابط دوجانبه به سطح مشارکت و اتحاد راهبردی جامع ارتقاء یافت. این چارچوب جدید از آن جهت حائز اهمیت است که روسیه تنها با تعداد محدودی از کشورها از جمله چین، هند، ایران و بلاروس چنین روابط راهبردی برقرار کرده است و اکنون قزاقستان رسما به این گروه نخبگان پیوسته است. این بیانیه دو کشور را متعهد به تعمیق همکاری ها در همه بخش ها و همچنین حمایت متقابل در مجامع بین المللی می کند.

قزاقستان یک سیاست خارجی چندجانبه را دنبال می کند تا ضمن حفظ منافع استراتژیک خود، روابط خود را با قدرت های بزرگ متعادل کند.

این رویکرد به آستانه اجازه می‌دهد تا روابط محترمانه با روسیه را حفظ کند و همکاری‌های اقتصادی و دیپلماتیک خود را با چین، ایالات متحده و اروپا گسترش دهد و در نتیجه از وابستگی بیش از حد به یک کشور واحد اجتناب کند.

این استراتژی زیربنای تمایل قزاقستان برای ایفای نقش به عنوان یک قدرت متوسط ​​و یک قطب مهم ترانزیتی است. چند ژئوپلیتیک که مراکز عمده اقتصادی در اوراسیا را به هم متصل می کند.

این پیشرفت نشان دهنده بهبود قابل توجهی نسبت به روابط دوجانبه قبلی است. زمانی که قزاقستان و روسیه اسناد مهمی مانند معاهده دوستی، همکاری و کمک متقابل در سال 1992 را امضا کردند. اعلامیه دوستی و وحدت ابدی با رویکرد به قرن بیست و یکم در سال 1998; پیمان حسن همجواری و اتحاد در قرن بیست و یکم بر اساس سال 2013 شکل گرفت. در حالی که اسناد قبلی بر همکاری عمومی بین دو کشور تاکید بیشتری داشت، توافقنامه جدید تاکید بیشتری بر ماهیت استراتژیک روابط دوجانبه دارد.

علاوه بر این، سفر نوامبر منجر به امضای 13 سند دیگر در زمینه هایی مانند همکاری در حمل و نقل ترانزیتی، از جمله آزمایش های پروازی سامانه های موشکی فضایی سایوز-5 و بایترک، افتتاح سرکنسولگری روسیه در شهر بندری آکتائو در غرب کشور و همکاری در زمینه استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای شد.

نکته اخیر به ویژه برای مسکو و آستانه مهم است، زیرا راه را برای شرکت هسته ای دولتی روسیه روس اتم برای ساخت نیروگاه هسته ای در آینده هموار می کند. این به دنبال تصمیمی در ماه ژوئن است که در آن آستانه به Rosatom حقوق ساخت اولین نیروگاه هسته ای قزاقستان از دهه 1990 را اعطا کرد.

علاوه بر این، در این سفر بر نفوذ دائمی روسیه بر قزاقستان تاکید شد. مسکو در حال حاضر دومین شریک تجاری قزاقستان است. تا پایان سال 2024 حجم تجارت دوجانبه نزدیک به 30 میلیارد دلار است.

طبق داده های بانک ملی قزاقستان، سرمایه گذاری مستقیم خارجی روسیه در قزاقستان در سال 2024 تقریباً 4 میلیارد دلار خواهد بود که تقریباً یک چهارم کل سرمایه گذاری ورودی به این کشور را تشکیل می دهد. در حال حاضر حدود 20000 شرکت با مشارکت روسیه در قزاقستان فعالیت می کنند و 175 پروژه مشترک بزرگ در حال انجام است.

زمینه ژئوپلیتیک گسترده تر

همکاری های عمیق بین روسیه و قزاقستان نیز منعکس کننده چشم انداز ژئوپلیتیک گسترده تر است. در سطح جهانی، همسویی استراتژیک دو کشور از طریق مشارکت مشترک آنها در سازمان های چندجانبه مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای، کشورهای مشترک المنافع و سازمان پیمان امنیت جمعی تقویت می شود.

علاوه بر این، روسیه و قزاقستان در مورد محدود کردن حضور نظامی کشورهایی که خط ساحلی در دریای خزر ندارند توافق کردند. موضعی که بیانگر دیدگاه های امنیتی مشترک است.

سفر توکایف به روسیه از نظر زمانی نیز قابل توجه است. این سفر اندکی پس از سفر رهبر قزاقستان به ایالات متحده در اوایل نوامبر انجام شد. او و دیگر رهبران آسیای مرکزی با دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در چارچوب مکانیسم C5+1 دیدار کردند.

در واشنگتن، آستانه چندین قرارداد سرمایه گذاری امضا کرد و قصد خود را برای پیوستن به «توافق ابراهیم» اعلام کرد. ابتکار آمریکایی با هدف تسهیل روند عادی سازی روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی و جهان اسلام.

سفر توکایف به مسکو برای روسیه اهمیت ویژه ای دارد. این کشوری است که نفوذ آن در آسیای مرکزی از زمان جنگ اوکراین در اوایل سال 2022 به طور فزاینده ای مورد تردید قرار گرفته است.

قزاقستان یک کشور کلیدی برای پیش بینی قدرت منطقه ای مسکو است. اما در عین حال، تعداد فزاینده ای از قدرت های خارجی در تلاش برای پر کردن خلاء ژئوپلیتیکی ناشی از تمرکز روسیه بر اوکراین هستند.

چین، اتحادیه اروپا، ایالات متحده و تا حدودی ترکیه به طور فعال در حال گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در آسیای مرکزی هستند و قزاقستان در مرکز استراتژی های آنها قرار دارد.

در واقع چین از نظر حضور اقتصادی در قزاقستان از روسیه پیشی گرفته است. واشنگتن همچنین در تلاش است تا نقش قوی تری در توسعه بخش استخراج مواد معدنی حیاتی و عناصر کمیاب قزاقستان ایفا کند تا وابستگی خود را به صادرات خاک های کمیاب چین کاهش دهد.

بنابراین، سفر توکایف به عنوان دلیلی بر این امر تلقی می شود که مسکو همچنان از قدرت سیاسی و اقتصادی قوی در منطقه برخوردار است. اگرچه روسیه از نظر ظرفیت اقتصادی از چین عقب مانده است و ایالات متحده در برخی زمینه ها مانند استخراج خاک های کمیاب یا اکتشاف ذخایر نفت و گاز جذاب تر است، اما مسکو همچنان از مزیت نزدیکی جغرافیایی و چندین دهه همکاری برخوردار است.

نخبگان سیاسی روسیه و قزاقستان نیز از دهه 1990 روابط نزدیک خود را حفظ کرده اند و علیرغم تغییرات رهبری در هر دو کشور، این تداوم همچنان به عنوان یکی از ارکان روابط دوجانبه آنها تلقی می شود.

نمونه کاملی از چندشکلی

در قلب استراتژی چندوجهی قزاقستان، نقش این کشور در کریدورهای حمل و نقل رقابتی است. کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) تحت حمایت روسیه، به ویژه شاخه شرقی آن، از خاک قزاقستان می گذرد. این مسیر دسترسی روسیه به آسیای مرکزی و افغانستان و همچنین ارتباط با بازارهای جنوب آسیا را فراهم می کند.

در عین حال، قزاقستان نقش مرکزی را در شبکه شرق-غرب چین-اروپا ایفا می کند که اغلب از آن به عنوان “کریدور مرکزی” یاد می شود. آستانه در گسترش این کریدور به طور فعال سرمایه گذاری کرده و روابط خود را با گرجستان، جمهوری آذربایجان و ترکیه برای این منظور توسعه داده است.

برای قزاقستان، کریدور مرکزی ابزاری برای تعمیق روابط با بازارهای جهانی و در عین حال تسهیل جریان های تجاری چین و اتحادیه اروپا است که روسیه را دور می زند.

پیگیری سیاست خارجی چندجانبه نیز به دلیل وسعت، منابع و موقعیت ژئوپلیتیک قزاقستان است. هنگامی که روابط مسکو و آستانه به دلیل جنگ در اوکراین و انتظار قزاقستان از حمایت روسیه به عنوان متحد متشنج شد، قزاقستان به تقویت روابط خود با چین و غرب روی آورد و بالفعل موضع بی طرفانه ای در قبال این درگیری اعلام کرد.

توکایف آشکارا “جمهوری خلق دونتسک و لوهانسک” (سرزمین های اوکراین را که به روسیه ضمیمه شده است) واحدهای شبه دولتی خواند و هرگونه رسمی سازی آنها را رد کرد.

دلایل این نگرش از ملاحظات عمل گرایانه تا نگرانی های واقعی در مورد احتمال ظهور گرایش های جدایی طلبانه در شمال قزاقستان، جایی که عمدتاً روس ها زندگی می کنند، متغیر است. این عوامل قزاقستان را به گسترش روابط دیپلماتیک و اقتصادی با اوکراین سوق داده است و در نتیجه نوعی تعادل سنجیده بین کیف و مسکو را نشان می دهد.

چندجانبه گرایی یکی از ویژگی های تعیین کننده هویت بین المللی قزاقستان و ابزار اصلی حفظ حاکمیت آن در برابر تشدید رقابت ژئوپلیتیکی در اوراسیا است.

اما ایده چندجانبه گرایی نیز ارتباط تنگاتنگی با جاه طلبی قزاقستان برای قرار دادن خود به عنوان یک قدرت متوسط ​​دارد، بازیگری که احترام دیگران را به خود جلب می کند و می تواند بر رفتار قدرت های بزرگتر تأثیر بگذارد.

از این رو آستانه در تلاش است تا به گروه دیگر قدرت های میانی مانند ترکیه، عربستان سعودی، امارات و غیره بپیوندد.