فلبوتومی درمانی روشی است که در آن مقدار قابل توجهی خون برای بهبود وضعیت بالینی بیماران برداشته می شود. این تکنیک که به “خونریزی” نیز معروف است، در گذشته به طور مکرر انجام می شد. دلایل بسیاری برای استفاده از آن به باورهای آن زمان پاسخ می داد تا درمان مؤثر بیماری.
به گزارش «تابناک»، بسیاری از این روش‌ها در واقع بیش از آنکه فایده داشته باشند، ضرر داشتند. بنابراین با پیشرفت علم و درک بهتر پدیده های پاتوفیزیولوژیک مربوطه، هماچوری به تدریج منسوخ شد و جایگزین درمان های متناسب با منشا بیماری شد. اما هنوز شرایطی وجود دارد که فلبوتومی ابزار مفیدی است.
درمان فلبوتومی چیست؟
فلبوتومی درمانی یک روش درمانی است که در آن خون وریدی برای بهبود وضعیت بالینی بیمار برداشته می شود. این روش با استفاده از سوزن و کیسه خون گیری انجام می شود. این روش شامل سوراخ کردن ورید محیطی (معمولاً در بازو) با یک دستگاه استخراج با یک سوزن متصل به کیسه جمع آوری 500 میلی لیتری است.
توجه به این نکته ضروری است که حجم برداشته شده به هدف درمانی خونگیری و سن بیمار و شرایط بالینی بستگی دارد. با کمک ترازوی اهدای خون می توان حجم خون گرفته شده را به صورت لحظه ای بررسی کرد. این روش 20 تا 40 دقیقه طول می کشد و بیمار در وضعیت نیمه نشسته قرار دارد. از طرف دیگر، موقعیت کیسه خونگیری باید در حین عمل زیر سطح بازو باشد تا بتوان با نیروی جاذبه خون گرفت.
نکات مهم
بیمار تحت خونریزی باید قبل از انجام عمل ارزیابی شود، علائم حیاتی باید ثبت شود و روش باید توضیح داده شود. مهم است که به خوبی هیدراته و تغذیه بمانید. پس از عمل، بیمار باید مایعات کافی مصرف کند و از تغییر وضعیت ناگهانی خودداری کند.
چه زمانی از درمان فلبوتومی استفاده می شود؟
جذام خونی یک روش باستانی اما بحث برانگیز است که قرن ها برای درمان طیف گسترده ای از بیماری ها استفاده می شود. این روش که در گذشته درمان قطعی بسیاری از بیماری ها به شمار می رفت، بر این باور بود که با خارج کردن خون از بدن می توان علت بیماری را از بین برد. اگرچه این باور در حال حاضر به طور گسترده رد شده است و کاربردهای درمانی آن برای لخته شدن خون به موارد بسیار محدودی محدود شده است، اما این روش پزشکی همچنان با مخالفت های جدی مواجه است.
در حالی که در گذشته هماچوری به عنوان یک درمان عمومی برای بسیاری از بیماری ها تجویز می شد، امروزه تنها در برخی شرایط مانند هموکروماتوز (انباشته شدن بیش از حد آهن در بدن) و برخی بیماری های خونی خاص، درمان موثری محسوب می شود. اما حتی در این موارد استفاده از لخته خون با محدودیت ها و احتیاط های زیادی همراه است.
هموکروماتوز ارثی
هموکروماتوز ارثی (HH) یک بیماری مادرزادی اتوزومال مغلوب است که شایع ترین اختلال ژنتیکی متابولیسم است. این بیماران جذب آهن از رژیم غذایی را افزایش داده و باعث تجمع تدریجی این فلز در بدن می شود. علائم بالینی بین بیماران بسیار متفاوت است و حتی مواردی وجود دارد که هیچ علامتی ظاهر نمی شود.
از آنجایی که فلز اضافی به اندام های مختلف بدن، به ویژه کبد، قلب و پانکراس آسیب می رساند، درمان بر اساس کاهش تدریجی رسوبات آهن و حفظ سطح کافی آهن است. به همین دلیل یکی از شرایطی است که امروزه درمان فلبوتومی هنوز معتبر است. در واقع درمان زودهنگام از پیشرفت سیروز کبدی جلوگیری کرده و میزان بقای این بیماران را افزایش می دهد.
تعداد دفعات خونگیری در مراحل اولیه بسته به شرایط فرد و تحمل تکنیک از 1 تا 2 هفته متغیر است. به همین ترتیب، مدت درمان از شش ماه تا دو سال متغیر است.
پس از رسیدن به مقادیر نرمال، مورد به صورت دوره‌ای پایش می‌شود و لزوم تدوین دستورالعمل‌های درمان نگهدارنده که در آن فلبوتومی‌ها بر اساس زمان فاصله می‌گیرند، ارزیابی می‌شود.
پورفیری تاردا جلدی
پورفیری تاردا پوستی یکی دیگر از بیماری های مرتبط با تجمع آهن در بدن است. در این بیماری، آنزیم مسئول تجزیه ترکیباتی به نام پورفیرین در کبد دچار اختلال می شود. در نتیجه میزان این ترکیبات در بدن افزایش می یابد. یکی از علائم بارز این بیماری ایجاد ضایعات پوستی در قسمت هایی از بدن است که در معرض نور خورشید قرار دارند. علاوه بر این، این بیماری می تواند منجر به اختلال عملکرد کبد شود.
در درمان این بیماری اغلب از روش لخته شدن خون استفاده می شود. هدف از این روش کاهش سطح آهن در بدن است. آهن اضافی نه تنها به اندام ها آسیب می رساند، بلکه فعالیت آنزیم های کبدی را نیز مهار می کند. بنابراین با کاهش آهن، فعالیت آنزیم افزایش یافته و در نتیجه میزان پورفیرین در بدن کاهش می یابد.
پزشک برای تعیین تعداد مورد نیاز برای لخته شدن خون، آزمایش خون را به طور منظم انجام می دهد. به طور کلی، شمارش خون در یک بازه زمانی مشخص انجام می شود تا اطمینان حاصل شود که سطح آهن به حد مطلوب می رسد. اما به دلیل احتمال عود بیماری ممکن است نیاز به اسمیر دوره ای خون باشد. برای درمان این بیماری علاوه بر لخته شدن خون، در برخی موارد از داروهای ضد مالاریا نیز استفاده می شود.
سندرم ایزمنگر
انواع بیماری های مادرزادی قلبی منجر به افزایش مقاومت عروق ریوی و در نتیجه بروز فشار خون ریوی می شود. در شدیدترین موارد، سندرم ایزمنگر ایجاد می شود.
در این سندرم به دلیل مکانیسم های پاتولوژیک مختلف، انسدادی در جریان خون در مویرگ های ریه ایجاد می شود که مانع از تبادل اکسیژن و تحریک وجود هیپوکسی می شود.
در نتیجه بدن سعی می کند این کمبود را با افزایش تولید گلبول های قرمز که وظیفه حمل اکسیژن به سلول های مختلف بدن را بر عهده دارند، جبران کند. با این حال، با افزایش گردش گلبول های قرمز در جریان خون، میزان اجزای خون (هماتوکریت) نیز افزایش می یابد و باعث افزایش ویسکوزیته آن می شود.
این کاهش سیالیت علائمی را ایجاد می کند که تحت نام سندرم هایپرویسکوزیته دسته بندی می شوند و می توانند با درمان فلبوتومی کاهش یابند. با این حال، بر خلاف هموکروماتوز، این روش درمان قطعی برای سندرم ایزمنگر ارائه نمی دهد. علاوه بر این، استفاده از آن باعث کاهش تجمع آهن می شود و بنابراین باید در هر بیمار به دقت ارزیابی شود.
پنوموپاتی های مزمن
به طور مشابه، شرایط مختلف ریوی منجر به هیپوکسی مزمن و افزایش تولید گلبول های قرمز خون می شود که منجر به سندرم هیپر ویسکوزیته می شود. بنابراین، فلبوتومی را می توان به عنوان گزینه ای برای درمان علائم و بهبود وضعیت بیماران در نظر گرفت. با این حال، مطالعات بررسی‌شده اجازه پیگیری طولانی‌مدت را نمی‌داد، و در مورد کاربرد این تکنیک تردید ایجاد کرد.
فلبوتومی چگونه درمان می شود؟
فلبوتومی درمانی ممکن است در یک مرکز اهدای خون، مطب پزشک یا یک واحد تخصصی آفرزیس در یک بیمارستان یا مرکز تخصصی انجام شود. بسته به مقدار خون گرفته شده، این روش ممکن است یک ساعت یا کمتر طول بکشد. درمان فلبوتومی معمولاً در چند جلسه انجام می شود. بین جلسات آزمایش خون انجام می شود تا ببیند آیا سطح به حالت عادی بازگشته است یا خیر.
برای درمان حاد، فلبوتومی درمانی می تواند روزانه یا یک روز در میان انجام شود. بسته به نتایج خون شما، درمان های نگهدارنده ممکن است به صورت هفتگی، ماهانه، سه ماهه یا در صورت نیاز انجام شود. برخی موارد، مانند هموکروماتوز اکتسابی، ممکن است نیازی به درمان های بعدی نداشته باشد. این روش بدون توجه به بیماری درگیر تقریباً یکسان است:
1. روی میز معاینه دراز می کشید یا به صندلی تکیه می دهید.
2. فلبوتومیست نبض و فشار خون شما را بررسی خواهد کرد.
3. یک سوزن وارد رگ بازوی شما می شود که به یک لوله و کیسه جمع آوری متصل است.
4. بین 250 تا 500 سانتی متر مکعب خون گرفته می شود.
5. همان مقدار مایع به صورت خوراکی یا داخل رگ شما داده می شود.
6. پس از جمع آوری خون کافی، فلبوتومیست سوزن را برمی دارد و زخم را پانسمان می کند.
7. خون معمولاً دفع می شود.
نکاتی برای مدیریت فلبوتومی درمانی
احساس سرگیجه یا سبکی سر به دلیل از دست دادن خون پس از درمان خون ریزی غیر معمول نیست. حالت تهوع، استفراغ و کبودی غیر معمول نیست.
برای مدیریت بهتر عوارض جانبی درمان خونریزی، فلبوتومیست موارد زیر را توصیه می‌کند:
از کسی بخواهید شما را به خانه برساند.
حداقل به مدت 24 ساعت از رانندگی یا کار با ماشین آلات سنگین خودداری کنید.
آب زیاد بنوشید.
حداقل یک ساعت از سیگار کشیدن خودداری کنید.
تا زمانی که حداقل یک وعده غذایی کامل نخورید از الکل خودداری کنید.
اگر احساس سرگیجه یا ضعف دارید، دراز بکشید.
اگر تب شما بالاست یا خونریزی قطع نشد، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.
سوالات متداول در مورد درمان فلبوتومی
1. چه کسانی به درمان فلبوتومی نیاز دارند؟
فلبوتومی درمانی اغلب برای افرادی که از بیماری هایی مانند هموکروماتوز (انباشته شدن بیش از حد آهن در بدن)، پورفیری پوستی تاردا و برخی اختلالات خونی دیگر رنج می برند، تجویز می شود. این روش درمانی به کاهش سطح آهن یا سایر مواد مضر در خون کمک می کند.
2. آیا درمان فلبوتومی دردناک است؟
در طول درمان فلبوتومی، احساس درد بسیار کم است و بیشتر شبیه احساس فشردن است. پس از عمل، ممکن است مقداری کبودی و درد در ناحیه ای که خون گرفته شده احساس کنید.
3. عوارض درمان فلبوتومی چیست؟
عوارض جانبی رایج درمان خونریزی عبارتند از: سرگیجه یا خواب‌آلودگی، حالت تهوع، استفراغ، کبودی در ناحیه‌ای که نمونه خون گرفته شده است. این عوارض معمولا خفیف هستند و به سرعت برطرف می شوند.
4. چه مدت طول می کشد تا نتایج درمان فلبوتومی مشاهده شود؟
مدت زمانی که طول می کشد تا نتایج درمان خون ریزی را مشاهده کنید به نوع و شدت بیماری بستگی دارد. برای دستیابی به نتایج مطلوب معمولاً به چندین جلسه درمان فلبوتومی نیاز است.
5. آیا می توان خون گرفته شده در حین فلبوتومی را اهدا کرد؟
در برخی موارد می توان خون جمع آوری شده در طی فلبوتومی درمانی را اهدا کرد، اما این امر به قوانین و مقررات هر کشور بستگی دارد. علاوه بر این، کیفیت خون اهدایی باید با استانداردهای تعیین شده مطابقت داشته باشد.
6. چه افرادی نمی توانند از درمان فلبوتومی استفاده کنند؟
افراد مبتلا به کم خونی شدید، بیماری قلبی یا اختلالات لخته شدن خون نمی توانند تحت درمان فلبوتومی قرار گیرند.
7. آیا فلبوتومی درمان قطعی است؟
در برخی بیماری ها مانند هموکروماتوز، فلبوتومی درمانی ممکن است به عنوان درمان قطعی در نظر گرفته شود. با این حال، می تواند به عنوان درمان نگهدارنده در برخی بیماری های دیگر نیز استفاده شود.
8- تفاوت فلبوتومی درمانی با اهدای خون چیست؟
درمان فلبوتومی به منظور درمان بیماری انجام می شود و میزان و دفعات خون گیری با توجه به نیاز بیمار تعیین می شود. اهدای خون برای کمک به بیماران نیازمند انجام می شود و میزان خون گرفته شده مشخص می شود.
خلاصه
فلبوتومی درمانی شامل خون گیری برای درمان یا مدیریت شرایطی مانند پلی سیتمی ورا (PV)، هموکروماتوز ارثی، هموکروماتوز اکتسابی، پورفیری پوستی تاردا (PCT) و اریتروسیتوز پس از پیوند (PTE) است. هنگامی که سطح گلبول قرمز یا آهن به طور خطرناکی بالا باشد، خون طی چند جلسه گرفته می شود. درمان با بازگشت مقادیر به حالت عادی متوقف می شود، اما ممکن است درمان های نگهدارنده برای حفظ مقادیر در محدوده مورد انتظار ضروری باشد.