در تاریخ معاصر ایران، مردان و زنان کارآفرین بسیاری هستند که بدون حمایت دولتی، مستقل و خودجوش و بر اساس روش‌های نوین و روابط جدید اقتصادی، تولید و کارآفرینی را در عرصه‌های مختلف اقتصادی آغاز کردند. آنها تحت تأثیر دانش جدید در مکاتب جدید اقتصادی، مسیر پیشرفت ایران در کارآفرینی و تولید را ارزیابی کردند و بسیاری از دستاوردهای اقتصادی کنونی ایران تحت تأثیر تلاش این افراد بود. در این یادداشت برآنیم تا حاجی محمد امین الضرب از مردان مبتکر اواخر دوره قاجار را معرفی کنیم.
به گزارش دنیای اقتصاد، حاج محمدحسن امین الضرب یکی از تاجران قابل اعتماد زمان خود و اولین کارآفرین ایرانی بود که زندگی خود را در فقر و گمنامی آغاز کرد و در اوج شهرت درگذشت. از ماجرای ظهور شهاب‌سنگ او تا بالاترین موقعیت اقتصادی و اجتماعی در ایران، افسانه‌هایی آمیخته با واقعیت‌ها ساخته شده است. زندگی امین الضرب به موازات سلطنت سه پادشاه قاجار بود. وی در زمان محمدشاه در اصفهان به دنیا آمد، در زمان ناصرالدین شاه به تهران آمد و به اوج شهرت رسید و در زمان مظفرالدین شاه قاجار درگذشت.
محمد حسن خان جوان وقتی وارد تهران شد فقط یک عبایی و یک ترازو و صد ریال داشت. در شرح حال او آمده است; به محض ورود به تهران مغازه ای اجاره کرد و به تجارت پرداخت. هر چند با توجه به سرمایه اندکش بعید به نظر می رسد که بتواند به این زودی ها اجاره کسب و کار خود را بپردازد چرا که در ابتدا باید سرمایه اندک خود را صرف خرید کالا می کرد. او ابتدا کار خود را در کاروانسرا آغاز کرد زیرا طبق روش سنتی صرافان و بازرگانان هر شهر در کاروانسراهای خود در تهران تجارت می کردند.
محمدحسن در ماه های اول اقامتش در تهران به صرافی مشغول شد. این شغلی است که او به آن مسلط شده و از اجدادش آموخته است. شغل دیگری که غیر از مبادله، جنبه تجاری داشت، این بود که در بازارهای تهران می گشت و از تجار سفارش خرید طلا و سکه می داد. خارجی ها را پذیرفت. جدای از دستور خرید طلا و سکه از سلول های مختلف بر اساس کالاهایی که خرید و فروش می کند، همچنین مشخص است که کار او فقط به خرید و فروش طلا و سکه محدود می شود. ممکن نبود، اما به تجارت کالاهای دیگر نیز مشغول بود.
پس از مدتی، فرنگی شروع به همکاری با تجارتخانه رالی و نماینده آن واسیلی یادی پانایوتی کرد. این اولین برخورد او با عنصر خارجی بود. ارتباط او با تجارتخانه رالی باعث شد تا او با نوسانات اصول تجارت با سایر شهرها، به ویژه اسناد تجاری-تاریخی معروف به برات، بیشتر آشنا شود.
پشم گوسفند را نیز از طریق پانایوتی به فرنگستان می فرستاد. پانایوتی خیلی به او اعتماد داشت. این که حاجی محمد حسن مدتی وکالت او را بر عهده داشت، اساس محبوبیت او نزد شاه، وزیران و بازرگانان بود. حاجی محمد حسن که از طریق تجارتخانه رالی برای تجارت با جهان غرب معرفی شده بود، با کمک حاجی عبدالحمید، تاجر اصفهانی مقیم تبریز، یک تجارتخانه برای تجارت با استانبول و اروپا تأسیس کرد.
حاج محمد حسن اصفهانی بر اساس روابط تجاری با نوآوری های فنی غربی ها آشنا شد و علاوه بر بهره گیری از این نوآوری، سعی در ساخت محصولات مشابه در ایران داشت.
امین الضرب در سفر حج خود مسیر ترکیه به مصر و از آنجا به حجاز را انتخاب کرد. او تحولات صنعتی را در مصر دید و حتی کشاورزی صنعتی در آنجا توجه او را جلب کرد. او بعداً به نوشتن در نامه های خود ادامه داد تا برای برادرش پمپ آب و موتور بخار برای آسایش رعایای خود فراهم کند.
امین السلطان بررسی صحت عیار و خرید و فروش نقره و حسابداری را به حاج محمد حسن سپرد و کم کم مسئولیت ضرابخانه را بر عهده گرفت. بر این اساس ناصرالدین شاه به او لقب «امین الضرب» داد. امین الضرب چندین بار به دلیل عقب نشینی ها و دخالت در کار دیگران استعفا داد، اما بار دیگر اداره ضرابخانه به او سپرده شد. پس از مرگ ناصرالدین شاه، با روی کار آمدن مظفرالدین شاه و روی کار آمدن گروه جدید، به بهانه اختلاس و مقداری سکه دستگیر و زندانی شد.
در سال 1248 هجری قمری در تهران و برخی شهرهای ایران قحطی شد. این بحران آنقدر گسترده بود که دولت و افکار عمومی را به شدت نگران کرد. اموال حاجی محمد حسن در آن زمان حدود 90 هزار تومان بود. او بیشتر ثروت خود را وقف حل مشکل قحطی کرد و از نقاط مختلف کشور گندم خرید و به تهران حمل کرد. این اقدام بر اعتبار و اعتبار اجتماعی وی در میان مردم و دولت افزود.