مرموزترین شهر ایران کجاست؟

دشت جیرفت در جنوب استان کرمان و در 400 کیلومتری رودخانه خلیل رود یکی از بزرگترین محوطه های باستانی ایران است. سیدسجادی باستان شناس که آثارش در شهر سوخته سیستان و بلوچستان این تمدن را ثبت جهانی کرده است، می گوید در سال 1363 42 محوطه ماقبل تاریخ را در دشت جیرفت در حاشیه رودخانه خلیل رود شناسایی کرده است.

به گزارش ایسنا، او با لباس محلی، شلوار گشاد و پارچه ای که تمام سر و گردنش را پوشانده است. زیر آفتاب گرم پاییزی، بالای تپه ای باشکوه و مرموز می نشیند. او یک چکش کوچک و تیز در دست راست و یک بیل کوچک در دست دیگر دارد. او به آرامی و مکرر با چکش به توده جامد خاک، ذرات خاک جدا شده، آن را با بیل صاف می کند و قدم به قدم جلو می رود. وی می گوید: 20 سال است که تحقیق می کنم، باید در قسمتی که دکتر مشخص کرده است، خیلی آهسته زمین بخوریم و در صورت یافتن خاک رس یا هر چیز دیگری، آن را در ظرف کناری بگذاریم.

می پرسم: از صبح چیز خاصی پیدا کردی؟ پاسخ می دهد: «فقط سفال» و دکتر. او بلافاصله خاطره ای را به یاد می آورد که تیم باستان شناسی کنارصندل جیرفت به سرپرستی یوسف مجیدزاده مجسمه بزرگی را از دل این تپه باستانی بیرون آوردند. او هم آنجا بود. او آن لحظه را با اشتیاق توصیف می کند و توضیح می دهد که همه با دیدن این شکل چقدر خوشحال شدند.

دیسکاوری نامی است که این مرد میانسال بر کار خود می گذارد. او و گروه دیگری از مردان محلی چندین روز با دکتر بودند. او گروهی 20 نفره از باستان شناسان، معماران و مردم شناسان را زیر نظر سیدمنصور سیدسجادی همراهی می کند. کاوش های فصل جدید از 29 آبان آغاز شده و پیش بینی می شود 45 روز به طول انجامد.

کنارصندل معروف ترین و همچنین مرموزترین منطقه دشت جیرفت است. باستان شناسان کنارصندل را یکی از قدیمی ترین و معدود آثار شهرنشینی در تاریخ جهان توصیف می کنند.

سیل که اولین بار در اوایل دهه 1980 رخ داد، لایه ای از تاریخ را از چهره این تمدن پاک کرد. یکی از بدترین خاطرات تاریخ جیرفت غارت بسیاری از اشیاء از گورستان ها و دیگر اماکن باستانی این منطقه در آن زمان است.

پس از مدتی دکتر. مجیدزاده و تیمش به جیرفت آمدند و تحقیقات را آغاز کردند. در جریان این اکتشافات، میسیدزاده نظریه معروف خود را بیان کرد که احتمالاً کناسندل جیرفت تمدن گمشده آرتا یا قدیمی ترین تمدن شرق بوده است.

پس از آن گروه مجیدزاده فرصت چندانی برای ادامه کار برای اثبات یا رد این نظریه نداشتند. حفاری ها در حدود سال 1386 متوقف شد و مجیدزاده جیرفت را ترک کرد. 16 سال بعد، از ژانویه 1402، باستان شناسان دوباره به کانا سندل آمدند، اما این بار دکتر. زیر نظر سیدسجادی؛ باستان شناسی که مجیدزاده در نامه خود به پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور خود را مناسب ترین محقق و باستان شناس برای این شغل معرفی کرده است.

این تیم باستان شناسی فصل گذشته هیچ کاوشی انجام ندادند زیرا هم شخصیت معروف و هم ویرانه های معماری کشف شده در حین کاوش توسط میسیدزاده و دوستانش در اثر عوامل محیطی مانند آفتاب، باد و باران از بین رفته است. و آنها نیاز به بازسازی جدی داشتند. از این رو تا بهار امسال اقدامات این گروه به ساماندهی و بهبود شرایط صندل کنارسر محدود می شد.

با فرا رسیدن فصل تابستان، باستان شناسان کنارصندل را ترک کردند و منتظر ماندند تا پژوهشگاه میراث فرهنگی مجوز جدید خود را بگیرد و از مهرماه امسال شروع به فعالیت کند. مهرماه آمد و رفت و امیدها به ناامیدی تبدیل شد که در آبان ماه خبر بازگشت سیدسجادی و تیمش به کنارصندل اعلام شد.

در جستجوی سازه های معماری

همه کسانی که این روزها به صندل می آیند از دیدن گروه هایی که اینجا و آنجا در اطراف تپه کار می کنند خوشحال می شوند. همه منتظر اخبار جدید باستان شناسان هستند. با سیدسجادی در دامنه تپه کنارصندل تماس گرفتیم و به او گفتیم که در این فصل اکتشاف به دنبال پاسخ برای چه سوالاتی هستند.

وی در پاسخ به این سوال خبرنگار روزنامه می گوید: آیا دو سوال وجود دارد؟ وی ادامه می دهد: هدف ما یافتن بسیاری از سازه های معماری در این فصل کاوش است که با توجه به مصالحی که در داخل آن به دست آمده می توان گفت که ادارات، کارگاه ها، صنایع و خانه های مردم در کجای این منطقه واقع شده اند، پس از پیدا شدن این سازه ها، توزیع آنها در نقشه ها وضعیت شهر را نشان می دهد، علاوه بر این، دیوار دفاعی این شهر باستانی «در حال بررسی حصار یا حصار آن هستیم».

آنها همچنین به دنبال چیزی هستند که می توانیم آن را گنج بزرگ بدانیم: آرشیو شهر. سیدسجادی می گوید: «خیلی دوست داریم که آرشیو این شهر را پیدا کنیم.

“منظور شما از آرشیو شهر چیست؟” من می پرسم و این باستان شناس پاسخ می دهد: همانطور که در دنیای امروز نهادهای مختلف مانند استانداری، شهرداری و… دارای اداراتی هستند که اسناد را بایگانی می کنند، در گذشته هم همین طور بود. به صندل، این یک رویداد بسیار مهم خواهد بود.”

رمزگشایی تبلت جیرفت

طی کاوش‌های باستان‌شناسی در حوالی صندل جیرفت در دهه 1980، کتیبه‌ها و لوح‌های زیادی با نشانه‌های خوشنویسی کشف شد. این لوح ها هنوز رمزگشایی نشده اند، اما بر اساس شواهد موجود، باستان شناسان بر این باورند که جوامع ساکن در این شهر باستانی نه تنها بی سواد، بلکه از بنیانگذاران تبار نیز بوده اند.

سیدسجادی در پاسخ به این سوال که برای رمزگشایی و ترجمه این الواح چه باید کرد، گفت: بیایید همه دعا کنیم که یک کتیبه دو زبانه پیدا کنیم تا بتوانیم الواح دیگر را بر اساس آن ترجمه کنیم.

او در توضیح مفصل‌تر خود می‌گوید: «کتیبه‌ها و لوح‌های باستانی با خطوط و نشانه‌هایی نوشته می‌شدند که معنی آن‌ها را نفهمیدیم. کتیبه‌ها و نوشته‌های بابلی، آشوری و سومری که در بین‌النهرین یافت شده، بر اساس کتیبه‌ای سه زبانه از داریوش ترجمه شده است. در بیستون، زیرا این کتیبه به زبان فارسی باستان، ایلامی و اکدی نوشته شده بود، اما ما زبان پارسی باستان را بر اساس زبان پارسی باستان می دانستیم را نیز شناخت و خواند.

جیرفت، رئیس کاوش باستان شناسی کناسندل ادامه می دهد: مشکلی که در کناسندل داریم این است که خطی پیدا شده که قبلاً ندیده ایم، اگر خوش شانس باشیم و کتیبه ای از زبان مرده دیگری پیدا کنیم، این کار خوبی است. اما هنوز هیچ چیز در شهر باستانی ابله در سوریه مشخص نیست.» در دهه 1930 یک فرهنگ لغت در دشت سند پیدا شد، 80، 90 سال گذشته است، اما اگرچه دانشمندان در تمام این مدت در آنجا کار کرده اند. هنوز کشف نشده است آنچه مسلم است این است که در سمت صندل چنین نخواهد بود و زبان شناسان و خوشنویسان می توانند آن را بخوانند، وجود این خطوط ناشناخته نشان دهنده وجود تمدن است .

زندگی ابدی

در این دوره از کاوش ها، باستان شناسان هر روز ساعت 5.30 صبح به صندل می آیند و تا بعد از ظهر به تحقیقات خود ادامه می دهند. پنج کارگاه در این فصل به بهره برداری رسید که بیشتر تمرکز آن پایین شهر بود. کنارصندل با یک پهنه بندی ساده شامل قلعه، شهر بالا و پایین شهر می شود. پایین شهر دارای مناطق مسکونی و صنعتی است و به گفته سیدسجادی احتمالا بخشی از آن اداری بوده است.

در بالای تپه ای که کاشف جیرفتی در آن حفاری کرده است، جبهه جنوبی دیوار قلعه شهر را که به احتمال زیاد یک مکان اداری یا مذهبی است، بررسی می کند.

تپه کنار صندل بسیار مرتفع است. پله های چوبی ما را از پایین به بالا می برد. نخلستان های سرسبز در دامنه تپه نشان دهنده کامل زندگی جاری در این دشت است. سیدسجادی می‌گوید: «زندگی در این دشت از زمان حضور انسان‌ها ادامه داشته و هیچ وقفه‌ای در آن رخ نداده است».

تاکید بر تداوم تحقیق

باستان شناس معروف دکتر کناسندال جیرفت که ایده های او درباره جیرفت در دهه 1980 رایج شد. در بخشی از نامه ای که یوسف مجیدزاده در آستانه آغاز فصل جدید کاوش در دهه 80 به رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور نوشت، آمده است. وی به سرپرستی سیدسجادی یادآور شد: بر اساس شواهد باستان شناسی، نظر همه مستشرقان جهان است که جیرفت و ایران تا حد زیادی یکی از خاستگاه های تمدن بشری در عصر مفرغ هستند. من قبول کردم.»

وی با تاکید بر ادامه کاوش ها ادامه داد: این کاوش ها بسیاری از ایده ها و نظریات را در مورد مرکزیت تمدنی بین النهرین زیر سوال برد و از این حیث نقطه عطفی در باستان شناسی ایران بود.