در تلاش برای مستندسازی تدفین‌ها و ارائه گاهشماری دقیق، گمانه‌زنی‌هایی درباره تدفین‌های اطراف کوه خواجه در سیستان آغاز شد.
به گزارش ایسنا، رضا مهرآفرین، رئیس هیئت باستان شناسی کوه خواجه در استان سیستان و بلوچستان، گورهای صخره ای را یکی از آثار مهم کوه خواجه معرفی کرد که در نقاط مختلف کوه به وفور دیده می شود. آنها: تاکنون تحقیق مستقلی روی مقبره ها انجام شده و تاریخ گذاری آنها همواره مورد بحث باستان شناسان بوده است. بنابراین، باید یک پروژه میدانی برای سازماندهی، مستندسازی و حصول اطمینان از زمان بندی دقیق این تدفین ها انجام می شد.
این باستان شناس ادامه داد: با حمایت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان و با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، گمانه زنی هایی مبنی بر ساماندهی آرامگاه های محصور جهانی کوه خواجه در سیستان مطرح شد. با تیمی متشکل از پنج باستان شناس در طبقات بالای آن آغاز شد.
عضو هیأت علمی دانشگاه بابلسر با اشاره به اهداف و فرضیه های مطرح شده در این طرح گفت: کوه خواجه مهمترین شاخصه دشت سیستان است که در 20 کیلومتری جنوب غربی زابل واقع شده و به شکل جزیره ای کوچک در دریاچه قرار گرفته است. هامون، حداکثر ارتفاع این کوه از سطح 120 متر و قطر آن حدود دو و نیم کیلومتر است.
مهرآفرین افزود: این کوه در اوستا «اوشیدا» نامیده می شود. این کوه حداقل در سه دین زرتشتی، مسیحی و اسلام از تقدس خاصی برخوردار است و همین عنصر تقدس همواره آن را به یکی از جذاب ترین اماکن مذهبی سیستان و بلوچستان برای زیارت و تدفین تبدیل کرده است.
رئیس هیئت باستان شناسی کوه خواجه گفت: علاوه بر قداست، موقعیت ژئوپلیتیکی این کوه نیز از قدیم الایام، حداقل از قبل از میلاد مسیح، آن را به پناهگاهی امن و قابل دفاع تبدیل کرده است. از قرن سوم بناهای مهمی وجود داشته است. قلعه کافرون، قلعه چهل دختر، قلعه کک کهزاد و… در سطح و دامنه آن. قلعه ها باید ساخته شوند
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی، کوه خواجه پس از شهر سوخته دومین محوطه باستانی سیستان و بلوچستان است که هدف تحقیقات و کاوش های باستان شناسی و تا به امروز باستان شناسان و پژوهشگرانی چون اشتاین بوده است. هرتسفلد، گلینی، سیدسجادی، محمود موسوی، سرور انیمیتی، سیده لیلا بنی جمالی، کروش محمدخانی و… او کوه خواجه و بناهای آن را بررسی و تحقیق کرد.
مهر آفرین عضو هیئت علمی دانشگاه بابلسر گفت: در طرح تحقیقاتی فشرده باستان شناسی که در سال 1384 در دشت سیستان انجام شد، حدود 17 محوطه باستانی در سطح و دامنه کوه خواجه بر اساس گاهشماری مربوطه شناسایی شد. دو دوره سکونت پارتی- ساسانی و قرون میانه اسلامی شناسایی و استقرار آنها پیشنهاد شد. در کنار آثار تاریخی کوه خواجه، آثار و یافته‌های مهمی مانند شومینه، نقاشی‌های دیواری، گچ‌بری، گل‌های برجسته، شومینه‌های سنگی و عناصر و تزئینات معماری منحصربه‌فرد به اهمیت تاریخی این کوه کمک کرده است.