انتخابتو، آنفولانزا یک بیماری ویروسی دستگاه تنفسی است که در فصول سرد سال شیوع بیشتری دارد و این بیماری برخلاف سرماخوردگی می تواند عوارض جدی و حتی کشنده ای را به همراه داشته باشد. ویروس آنفولانزا به سرعت گسترش می یابد و می تواند سینوس ها، بینی، گلو و حتی ریه ها را درگیر کند و شروع بیماری ناگهانی است و فرد به سرعت ضعیف و بی حال می شود.
برخلاف آنفولانزا، سرماخوردگی معمولی معمولاً خفیفتر با علائمی مانند آبریزش بینی، عطسه و گلودرد است، اما آنفولانزا با تب بالا، بدن درد شدید، سردرد، خستگی مفرط و سرفه خشک مشخص میشود و در حالی که سرماخوردگی به ندرت عوارض جدی ایجاد میکند، آنفولانزا میتواند باعث عفونتهای ریوی، عفونتهای شدید و حتی بستری شدن مجدد در بیمارستان شود.
علائم آنفولانزا شامل تب ناگهانی، لرز، درد عضلانی، سردرد، گلودرد، سرفه خشک، آبریزش بینی و خستگی شدید است. این علائم شدیدتر از سرماخوردگی هستند و می توانند از چند روز تا دو هفته ادامه داشته باشند. کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری های زمینه ای بیشتر در معرض خطر عوارض جدی هستند.
درمان آنفولانزا بیشتر حمایتی و استراحت کافی است، مصرف مایعات فراوان، داروهای تب بر و مسکن برای کاهش علائم توصیه می شود و در برخی موارد ممکن است پزشک داروهای ضد ویروسی تجویز کند که اگر در روزهای اول بیماری مصرف شوند، از شدت و طول مدت بیماری کاسته می شود. بر خلاف سرماخوردگی، درمان آنفولانزا نیازمند توجه جدی تری برای جلوگیری از عوارض خطرناک است.
مهمترین راه برای محافظت در برابر آنفولانزا واکسیناسیون سالانه است. واکسن آنفولانزا هر ساله بر اساس سویه های ویروس جدید تولید می شود و بهترین زمان برای تزریق آن قبل از شروع فصل سرما است. واکسیناسیون به ویژه برای گروه های پرخطر مانند سالمندان، کودکان، زنان باردار و بیماران مزمن توصیه می شود و علاوه بر واکسیناسیون، رعایت بهداشت فردی مانند شستن دست ها و پرهیز از تماس نزدیک با افراد بیمار نیز نقش مهمی در کاهش شیوع دارد.
با توجه به آمارهای جدید منتشر شده از میزان بروز آنفولانزا و لزوم توجه به توصیههای پیشگیرانه و درمان مؤثر این بیماری، تعریف علمی آنفولانزا و جایگاه آن در سیستم بهداشتی، اهمیت شناسایی انواع و ساختار ویروس آنفولانزا و سویههای آن، تفاوت آنفولانزا و سرماخوردگی، نیاز به حفاظت از بیماریهای عفونی، به ویژه ترکیبات آنفولانزای تنفسی واکسن، گروههای هدف و محدودیتهای سنی دریافت واکسن، اثربخشی و محدودیتهای آن و بهترین زمان تزریق واکسن آنفلوآنزا، رضا فدایی متخصص عفونی و گرمسیری گفتگویی داشتیم که در ادامه می خوانید.
ایمنا: آنفولانزا از نظر علمی چگونه تعریف می شود و چرا این بیماری چنین جایگاهی در نظام سلامت دارد؟
فداکار: آنفولانزا یک بیماری تنفسی است که توسط ویروسی به نام ویروس آنفولانزا ایجاد می شود. کلمه آنفولانزا ریشه ایتالیایی دارد و به معنای تأثیر ستاره ها است. زیرا در گذشته تصور می شد که شیوع گسترده این بیماری در ماه های خاصی تحت تاثیر اجرام آسمانی است و امروزه به یقین می دانیم که عامل بیماری ویروس تنفسی است که از طریق عطسه، سرفه و حتی صحبت کردن منتقل می شود.
انتقال ویروس به هوا محدود نمی شود. ترشحات تنفسی روی سطوح می نشیند و اگر فرد دیگری آنها را لمس کند و دست خود را به دهان یا بینی خود ببرد، احتمال عفونت وجود دارد و به همین دلیل خیلی سریع پخش می شود و در مدت کوتاهی افراد زیادی را مبتلا می کند.
چیزی که این بیماری را مهم می کند این است که می تواند باعث یک اپیدمی یا حتی یک بیماری همه گیر شود. آنفولانزا بیماری است که بر خلاف بسیاری از سرماخوردگیهای معمولی میتواند جمعیت زیادی را درگیر کند و چندین بار در تاریخ پزشکی همهگیرهای بزرگی را ایجاد کرده است که هر 30 سال یک بار یک اپیدمی جهانی ثبت میشود که نشاندهنده لزوم توجه جدی به این بیماری است.
ایمنا: انواع و ساختارهای ویروس آنفلوانزا چیست و شناسایی سویه ها در کنترل این بیماری چه اهمیتی دارد؟
فداکار: آنفولانزا یک ویروس واحد نیست، بلکه از چندین نوع مختلف تشکیل شده است که بر اساس حروف و اعداد طبقه بندی می شوند. دو گروه اصلی این ویروس ها آنفولانزای A و آنفلوانزای B هستند که هر کدام بیش از یک زیرگروه دارند. به عنوان مثال، سویههایی مانند H1N1 یا H3N2 زیرگروههای آنفولانزای A هستند و از پروتئینهای سطحی ویروس نامگذاری شدهاند.
برای عموم مردم و حتی بسیاری از پزشکان، دانستن جزئیات سویهها غیرعملی است، زیرا اصول مراقبت و درمان بین سویههای مختلف تفاوت قابلتوجهی ندارد، اما برای مقامات بهداشتی، محققان و سازمانهای درگیر در کنترل بیماری، این اطلاعات بسیار حیاتی است، زیرا جهشهای ویروسی میتوانند مبنای اپیدمیهای جدید باشند.
تغییر ماهیت ویروس به آن اجازه می دهد تا به طور گسترده از کشوری به کشور دیگر گسترش یابد و سپس به یک اپیدمی جهانی تبدیل شود و این ویژگی همیشه آنفولانزا را تحت نظارت دقیق مراکز بهداشتی بین المللی نگه می دارد.
ایمنا: چه عواملی آنفولانزا و سرماخوردگی را متمایز می کند و چرا آنفولانزا از سرماخوردگی خطرناک تر است؟
فداکار: اگرچه آنفولانزا بیماری خفیفی نیست، اما برخلاف سرماخوردگی در گروه های خاصی مانند سالمندان، کودکان و زنان باردار می تواند خطرناک باشد و در تاریخ پزشکی، بخش قابل توجهی از مرگ و میرهای ناشی از بیماری های تنفسی به اپیدمی آنفولانزا نسبت داده می شود و علیرغم وجود دارو و واکسن، این بیماری همچنان یکی از معضلات مهم بهداشت عمومی محسوب می شود.
علائم آنفولانزا به طور ناگهانی ظاهر می شود و با تب بالا، بدن درد شدید، خستگی مفرط، سرفه و گلودرد همراه است، بیمار به سرعت بسیار بی حال می شود و توانایی انجام فعالیت های روزانه را از دست می دهد، در حالی که سرماخوردگی به تدریج شروع می شود و شدت آن کمتر می شود.
آنفولانزا علاوه بر خطر فردی، از منظر اجتماعی نیز بسیار مهم است، زیرا می تواند با گسترش سریع خود سلامت عمومی را تهدید کند و فشار زیادی را بر سیستم های درمانی ایجاد کند. بنابراین شناخت تفاوت آن با سرماخوردگی و رعایت اصول حفاظتی نقش مهمی در کنترل این بیماری دارد.
ایمنا: پیشگیری از بیماری های تنفسی به ویژه آنفولانزا در جامعه چقدر اهمیت دارد و چرا باید این موضوع جدی گرفته شود؟
فداکار: بیماریهای تنفسی مانند آنفولانزا، کرونا و سرماخوردگی میتوانند با آلوده کردن افراد به صورت گروهی باعث ایجاد اپیدمی شوند و بنابراین پیشگیری از این بیماریها و نه تنها محدود به فرد مبتلا، بلکه از شیوع گسترده آن در جامعه بسیار مهم است. پیشگیری از آنفولانزا از چندین بخش تشکیل شده است که رعایت بهداشت فردی یکی از مهمترین آنهاست.
این اصول بهداشتی از جمله اصولی است که در دوران کرونا توجه بسیاری را به خود جلب میکند و از جمله آنها میتوان به شستن مداوم دستها، استفاده از ماسک در محیطهای شلوغ و رعایت فاصله اجتماعی در مواقع ضروری اشاره کرد و توجه به این نکات در مواقعی که همهگیری وجود ندارد نیز مهم است و میتواند از ابتلای فرد و خانواده به این بیماری جلوگیری کند.
برخی از مناطق کشور در برخی از مقاطع مختلف از سال مانند حوالی آذر و نوروز با احتمال بیشتر اپیدمی همراه است. توصیه های ویژه ای در هنگام شیوع بیماری از جمله ضدعفونی سطحی داده می شود برای تماس با اجتناب از جلسات به صورت روزانه در مواقع عادی نیازی نیست، اما در زمان همه گیری بسیار مهم است و می تواند از موارد جدی بیماری جلوگیری کند.
ایمنا: واکسن آنفولانزا چگونه از بیماری پیشگیری می کند و حاوی چه ویروس هایی است؟
فداکار: واکسن آنفولانزا در پیشگیری از بیماری بسیار ارزشمند است. این واکسن علاوه بر جلوگیری از ابتلای افراد، می تواند از بروز اپیدمی در جامعه نیز جلوگیری کند. واکسن آنفولانزا معمولاً از سه تا چهار نوع ویروس شامل ویروس های آنفلوانزای A با زیرگروه های H1N1 و H3N2 و یک یا دو نوع ویروس آنفلوانزای B تشکیل شده است.
دو نوع واکسن وجود دارد: واکسن سه دوزی و واکسن، دو نوع A و یک نوع B. چهار ظرفیت دو نوع A و دو نوع B، نوع وجود دارد چهار ظرفیت از برخی جهات بهتر است، اما نسخه سه ظرفیتی آن نیز موثر است و مشکلی ندارد. علاوه بر این، ترکیب واکسن هر سال تغییر می کند تا با ویروس های رایج آن سال مطابقت داشته باشد.
واکسن سال نو معمولا از شهریور به بعد منتشر می شود و نمی توان از واکسن سال گذشته استفاده کرد. می توان گفت واکسن موجود در کشور از نوع مرده است، واکسن زنده ضعیف شده در کشور موجود نیست و به طور کلی این واکسن بی خطر است و نمی تواند باعث بیماری یا انتقال ویروس به دیگران شود.
ایمنا: آیا تزریق واکسن آنفولانزا می تواند باعث بیماری یا انتقال ویروس به دیگران شود؟
فداکار: واکسن آنفولانزا بیماری را منتقل نمی کند. واکسن حاوی بخش هایی از ویروس است نه کل ویروس. بنابراین فردی که واکسن را دریافت می کند بیمار نمی شود و نمی تواند بیماری را به دیگران منتقل کند.
این ویژگی واکسن ایمنی بالای آن را تضمین می کند و هیچ گونه محدودیتی برای تماس با افراد دیگر پس از تزریق ایجاد نمی کند، بنابراین واکسن برای گروه های سنی مختلف بی خطر بوده و بدون نگرانی قابل تزریق است.
علاوه بر این، این واکسن هر ساله به روز می شود تا برای ویروس های رایج آن سال موثرتر و مناسب تر باشد، بنابراین واکسیناسیون هم برای فرد مفید است و هم در پیشگیری از اپیدمی های گسترده در جامعه مهم است.
ایمنا: چه گروه هایی باید واکسن آنفولانزا بزنند و آیا برای تزریق این واکسن محدودیت سنی وجود دارد؟
فداکار: هر فردی از سن 6 ماهگی می تواند واکسن آنفولانزا را دریافت کند و اگرچه منع خاصی برای افراد سالم وجود ندارد، اما توصیه می شود در موارد استثنایی که فرد در سال های گذشته پس از واکسیناسیون دچار مشکل شده است با پزشک مشورت کند.
با توجه به محدودیت تولید جهانی واکسن، اولویت بندی برای تزریق ضروری است و گروه های اولویت شامل کودکان، سالمندان، زنان باردار، افراد مبتلا به بیماری های زمینه ای مانند دیابت و فشار خون بالا، بیماران تحت درمان با کورتیکواستروئیدها یا داروهای پیوند عضو و بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی یا پرتودرمانی قرار می گیرند.
واکسن های این گروه ها عموماً به صورت رایگان و در صورت درخواست توسط سیستم مراقبت های بهداشتی ارائه می شود. تأخیر در تزریق به هیچ وجه اثربخشی واکسن را کاهش نمی دهد. تزریق در ماه اکتبر یا نوامبر نیز موثر است.
ایمنا: واکسن آنفولانزا چقدر موثر است و چه محدودیت هایی دارد؟
فداکار: اثربخشی واکسن آنفولانزا به ترکیب سالانه واکسن و شرایط فردی بستگی دارد و بین 40 تا 90 درصد متغیر است. این بدان معنی است که واکسن می تواند به طور قابل توجهی از آنفولانزا جلوگیری کند، اما 100٪ تضمین نمی کند.
نکته مهم دیگر این است که واکسن فقط از آنفولانزای واقعی جلوگیری می کند و از سرماخوردگی یا سایر ویروس های تنفسی مانند آدنوویروس و راینوویروس جلوگیری نمی کند، بنابراین اگر فردی پس از واکسینه شدن به سرماخوردگی یا سایر بیماری های تنفسی مبتلا شد، به این معنی نیست که واکسن موثر نیست، بلکه نشان دهنده این است که عامل آن ویروس های دیگری است.
ایمنا: بهترین زمان تزریق واکسن آنفولانزا چه زمانی است؟
فداکار: بهترین زمان برای تزریق واکسن زمانی است که در داروخانه ها موجود است و از شهریور ماه توصیه می شود واکسن را از داروخانه ها خریداری کنید و از مراجع غیر رسمی و مسافران خودداری کنید زیرا ممکن است واکسیناسیون با تاخیر انجام شود. غیر اصلی ممکن است امنیت لازم را نداشته باشند.
برای کودکان 6 ماهه تا 9 ساله که برای اولین بار واکسن را دریافت می کنند، دو بار در ماه فاصله و در سال های بعد یک بار کافی است و این نکته برای والدین برای محافظت کامل از کودکان بسیار مهم است.
تزریق واکسن آنفولانزا در زمان مناسب تضمین می کند که فرد بیشترین محافظت را در فصل سرما دارد و از بروز بیماری های جدی جلوگیری می کند.
ایمنا: واکسن آنفولانزا چقدر برای گروه های آسیب پذیر مانند سالمندان و بیماران مزمن موثر و بی خطر است؟
فداکار: این واکسن برای گروه های آسیب پذیر مانند افراد مسن، بیماران مزمن و زنان باردار ایمن و موثر است. این گروهها به دلیل ضعف سیستم ایمنی یا بیماریهای زمینهای، مستعد ابتلا به عوارض جدی آنفولانزا هستند و دریافت واکسن میتواند به میزان قابل توجهی خطر عفونت و شدت بیماری را کاهش دهد.
برای بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی یا پرتودرمانی هستند، واکسن می تواند از عوارض جدی و حتی مرگ جلوگیری کند. بنابراین تزریق واکسن به این گروه ها نه تنها بی خطر است، بلکه از نظر حفاظت فردی و اجتماعی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
سیستم بهداشت و درمان کشور برای این گروه ها سهمیه واکسن دریافت می کند و تماس های تزریقی تضمین می کند که افراد پرخطر به موقع واکسینه شوند.