انتخابتو، آلودگی هوا به یکی از جدی ترین معضلات بهداشت عمومی در سال های اخیر تبدیل شده است. پدیده ای که پیامدهای آن فراتر از مشکلات تنفسی و قلبی است و اکنون تهدیدی جدی برای سلامت مغز محسوب می شود. تحقیقات علمی نشان می دهد که به دلیل اندازه بسیار کوچک، ذرات معلق و گازهای آلاینده ناشی از فعالیت های صنعتی، تردد خودروها و مصرف سوخت فسیلی می توانند بر موانع دفاعی بدن غلبه کرده و به سیستم عصبی مرکزی برسند. این ویژگی باعث شده است که مغز، حساس ترین اندام بدن، بیش از آنچه تصور می شد در برابر آلودگی هوا آسیب پذیر باشد.
ذرات معلق ریز معروف به PM2.5 و PM10 می توانند از طریق تنفس وارد ریه ها شده و سپس از طریق جریان خون به مغز برسند یا حتی مستقیماً از طریق عصب بویایی وارد بافت مغز شوند. پس از ورود این ذرات، واکنش های التهابی در مغز فعال می شود. این فرآیندی است که تعادل شیمیایی مغز را مختل می کند و ارتباط بین نورون ها را مختل می کند. نتیجه این التهاب کاهش کارایی شبکه های عصبی و کاهش قدرت پردازش اطلاعات است. این مسئله ای است که می تواند خود را به صورت کاهش تمرکز، ضعف حافظه و کندی ذهن نشان دهد.
یکی از پیامدهای نگران کننده آلودگی هوا تاثیر طولانی مدت آن بر عملکرد شناختی افراد است. مطالعات نشان داده است که افرادی که در مناطق آلوده مزمن زندگی می کنند در آزمون های شناختی، حل مسئله و تصمیم گیری بدتر از افرادی که در مناطق تمیز زندگی می کنند، عمل می کنند. این مشکل تنها به سالمندان محدود نمی شود، بلکه جوانان و حتی کودکان را نیز در بر می گیرد. در کودکان، مغز هنوز در حال رشد و تکامل است و قرار گرفتن در معرض هوای آلوده می تواند روند رشد شناختی را کند کرده و توانایی یادگیری، توجه و تمرکز را کاهش دهد. نتیجه ای که اثرات آن می تواند سال ها باقی بماند.
آلودگی هوا نیز ارتباط مستقیمی با تسریع روند پیری مغز دارد. التهاب مزمن ناشی از ذرات آلاینده سلولهای عصبی را به مرور زمان از بین میبرد و باعث کاهش حجم برخی از مناطق مغز میشود. این تغییرات ساختاری ممکن است خطر ابتلا به بیماری هایی مانند آلزایمر و زوال عقل را افزایش دهد. محققان بر این باورند که زندگی برای مدت طولانی در هوای آلوده، مغز را در شرایطی مشابه پیری زودرس قرار می دهد و توانایی آن را برای ترمیم نورون ها کاهش می دهد.
تأثیر آلودگی هوا تنها به جنبه های شناختی محدود نمی شود، بلکه بر سلامت روان نیز تأثیر می گذارد. التهاب در مغز می تواند باعث انتقال دهنده های عصبی مانند: سروتونین و دوپامین را مختل می کند. موادی که نقش مهمی در تنظیم خلق و خو و انگیزه دارند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد در روزهای کثیف دچار کسالت، اضطراب، افسردگی و خستگی ذهنی می شوند. سردرد، احساس سنگینی در ذهن و خستگی غیر قابل توضیح از علائم شایع گزارش شده در این بیماری است.
کودکان و سالمندان نسبت به سایر گروه ها آسیب پذیرتر هستند زیرا مغز آنها حساس تر است. در سالمندان، آلودگی هوا می تواند باعث تشدید کاهش حافظه، کاهش تمرکز و تسریع روند بیماری های مغزی شود. از سوی دیگر، به دلیل اینکه سیستم عصبی به طور کامل رشد نکرده است، کودکان دفاع کمتری در برابر آلاینده ها دارند و آسیب می تواند اثرات طولانی مدتی بر آینده تحصیلی و ذهنی آنها بگذارد.
با توجه به این نتایج هشدار دهنده، افزایش آگاهی در مورد خطرات آلودگی هوا برای مغز بسیار مهم است. کاهش قرار گرفتن در معرض هوای آلوده، استفاده از ماسک های مناسب، تهویه منظم فضای داخلی و رعایت سبک زندگی سالم می تواند تا حدی از شدت این آسیب ها بکاهد. در نهایت، سلامت مغز به طور مستقیم با کیفیت هوایی که تنفس می کنیم در ارتباط است و بی توجهی به آلودگی هوا هزینه های سنگینی را از نظر قدرت روانی و کیفیت زندگی امروز و آینده جامعه به همراه خواهد داشت.
آلودگی هوا دشمن مغز و حافظه است
میر شهرام سافاری، فیزیولوژیست عصبی وی در گفت وگو با خبرنگار ایمنا درباره پیامدهای آلودگی هوا بر بدن به ویژه مغز گفت: ذرات ریز ناشی از فعالیت های صنعتی، تردد خودروها و سوخت های فسیلی به دلیل اندازه بسیار کوچک خود می توانند از طریق تنفس یا جریان خون وارد سیستم عصبی مرکزی شوند. هنگامی که این ذرات به مغز نفوذ می کنند، واکنش های التهابی ایجاد می کنند. به گفته کارشناسان، این وضعیتی است که بر توانایی پردازش اطلاعات و برقراری ارتباط بین نورون ها فشار می آورد. کاهش تمرکز، کاهش حافظه و کندی ذهنی از جمله نتایج این فرآیند است. گزارشها نشان میدهد افرادی که در مناطقی با آلودگی مزمن هوا زندگی میکنند عملکرد ضعیفتری در تستهای شناختی دارند و تصمیمگیری برایشان دشوارتر است.
وی با اشاره به تاثیر هوای آلوده بر روند پیری مغز و بیماری آلزایمر، بیان کرد: باید دانست که قرار گرفتن مداوم در معرض هوای آلوده روند پیری مغز را تسریع می کند و احتمال ابتلا به بیماری هایی مانند آلزایمر را افزایش می دهد. علاوه بر این، کارشناسان می گویند که اثرات آلودگی به حوزه ذهنی نیز می رسد. التهاب در مغز قابل انتقال است سروتونین باعث ناراحتی و در نتیجه افزایش احساساتی مانند اضطراب، افسردگی، کسالت و کاهش انگیزه در افراد می شود.
فیزیولوژیست عصبی وی در خصوص علائمی که افراد در روزهای آلوده شدن به این ویروس در بدن خود احساس می کنند، گفت: بسیاری از افراد از سنگینی ذهن، سردرد و خستگی بی دلیل در روزهایی که مبتلا می شوند شکایت دارند. کودکان و افراد مسن در برابر این شرایط آسیب پذیرتر هستند زیرا مغز حساس تر است. در کودکان، آلودگی هوا می تواند رشد شناختی را کاهش دهد و یادگیری و تمرکز را کاهش دهد.
توصیه های تغذیه ای برای روزهای آلوده
سافاری برای کاهش اثرات آلودگی هوا بر بدن، کارشناسان توصیه می کنند تا حد امکان از قرار گرفتن درازمدت با هوای آلوده خودداری شود و اضافه می کنند: در روزهایی که هوا آلوده است، افراد استفاده از ماسک های مناسب را جدی بگیرند و به طور مرتب خانه را تهویه کنند.
وی تاثیر تغذیه در رفع مشکلات ناشی از آلودگی هوا را اینگونه ادامه داد: علاوه بر غذاهای مفید برای مغز در روزهای کثیف، مصرف سبزیجات سبز تیره مانند اسفناج، برگ چغندر و جعفری نیز توصیه می شود. فولات، لوتئین و آنتی اکسیدان ها به سلامت سیستم عصبی کمک می کنند.
فیزیولوژیست عصبی وی با بیان اینکه تقویت حافظه و بهبود ظرفیت ذهنی در پیشگیری از آلزایمر موثر است و مصرف برخی مواد غذایی در روزهای آلوده می تواند به بهبود ظرفیت ذهنی و بهبود حافظه کمک کند، گفت: مانند ماهی های چرب. ماهی قزل آلا ساردین یکی از منابع مهم امگا 3 است که نقش مهمی در ترمیم و رشد نورون ها دارد. به گفته کارشناسان، مصرف کاکائو تلخ، زغال اخته، توت فرنگی و انگور بنفش در روزهای کثیف نیز می تواند به تقویت حافظه و افزایش توان ذهنی کمک کند.