بعدی- بیماری پا و دهان (FMD) یکی از مسری ترین بیماری های ویروسی در حیوانات هرمافرودیت است که توسط آپتوویروس متعلق به خانواده Picornaviridae ایجاد می شود.
بر اساس گزارش فردا، هفت سروتیپ اصلی این ویروس وجود دارد (O, A, C, Asian 1, SAT 1, SAT 2, SAT 3) که هر کدام چندین زیرگروه دارند و بین آنها مصونیت متقابل وجود ندارد. اولین توصیف علمی از این بیماری توسط یک دامپزشک ایتالیایی به نام هیرونیمو فراکاستورو در سال 1514 انجام شد، اما این ویروس توسط فردریش لوفلر در سال 1898 توصیف شد. لوفلر از طریق آزمایش های فیلتراسیون نشان داد که عامل بیماری کوچکتر از باکتری بوده و یک ویروس است.
ویروس تب برفکی بسیار مقاوم است و می تواند هفته ها در محیط های مرطوب، روی سطوح آلوده یا در محصولات حیوانی (مانند گوشت منجمد) زنده بماند. راه اصلی انتقال در حیوانات از طریق تماس مستقیم (بزاق، مدفوع، شیر) یا تماس غیرمستقیم (آئروسل، باد، وسایل نقلیه آلوده) است. حیوانات حساس عمده شامل گاو، گوسفند، بز، خوک و حیوانات وحشی مانند آهو و گاومیش و همچنین گاومیش کوهان دار امریکایی هستند. علائم کلاسیک عبارتند از تب بالا (تا 42 درجه سانتیگراد)، تاول های دردناک در دهان، زبان، پستان و بین سم ها، لنگش، کاهش تولید شیر و در موارد شدید، مرگ در حیوانات جوان (تا 50٪ در گوساله ها). سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH، سابقا OIE) این بیماری را در فهرست بیماری های اجباری اعلام شده خود قرار داده است، زیرا شیوع آن می تواند خسارات اقتصادی هنگفتی (میلیاردها دلار) به صنعت دام وارد کند و هزینه شیوع بیماری در بریتانیا در سال 2001 بیش از 8 میلیارد پوند است.
آیا بیماری تب برفکی به انسان منتقل می شود؟
انتقال FMD به انسان بسیار نادر است و تنها موارد کمی در متون پزشکی ثبت شده است. ویروس FMD عمدتاً به گیرنده های سلولی خاصی در زوستر (مانند اینتگرین αVβ6) متصل می شود که به ندرت در انسان بیان می شود. بر اساس گزارش های سازمان جهانی بهداشت (WHO) و مراکز کنترل بیماری (CDC)، کمتر از 40 مورد تایید شده عفونت انسانی از سال 1834 گزارش شده است، که عمدتا در افرادی که در تماس نزدیک با حیوانات آلوده هستند (دامپزشکان، کشاورزان).
اولین مورد انسانی مستند شده در سال 1834 توسط یک پزشک آلمانی به نام هرتویگ توصیف شد، اما موارد مدرن تر شامل آزمایشگاه ها می شود. به عنوان مثال، در سال 1966، دو کارگر آزمایشگاه در بریتانیا پس از قرار گرفتن در معرض ویروس سروتیپ O علائمی را ایجاد کردند. علائم در انسان خفیف است و شامل تب، تاول های کوچک روی دست یا دهان، درد عضلانی و گاهی حالت تهوع است و معمولاً طی 1 تا 2 هفته خود به خود برطرف می شود. هیچ مورد مرگ انسانی تایید شده ای وجود نداشت.
مطالعات سرولوژیکی (تست آنتی بادی) در جمعیت های در معرض خطر نشان می دهد که عفونت تحت بالینی (بدون علامت) نیز نادر است. مطالعه روی 750 کشاورز در ترکیه که با حیوانات آلوده در تماس بودند تنها 0.53 درصد مثبت بودن سرمی (آنتی بادی مثبت) را نشان داد. این ممکن است به دلیل تماس با ویروس های مشابه (مانند رینوویروس های انسانی) باشد. CDC تاکید می کند که ویروس FMD نمی تواند به طور موثر در انسان تکثیر شود و هیچ زنجیره انتقال انسان به انسان مشاهده نشده است.
آیا برفک برای انسان خطرناک است؟
FMD برای انسان خطرناک نیست و به عنوان یک بیماری مشترک مشترک بین انسان و دام طبقه بندی نمی شود. علائم در انسان همیشه خفیف، خود محدود شونده است و هیچ عارضه طولانی مدتی ندارد. هیچ مدرکی مبنی بر مرگ، ناتوانی یا انتقال مادرزادی وجود ندارد. در مقایسه با بیماری های مشترک بین انسان و دام واقعی مانند هاری یا آنفولانزای پرندگان، FMD خطر ناچیزی دارد. WOAH و FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) توصیه می کنند که اقدامات کنترلی (واکسیناسیون دام، قرنطینه) فقط باید در جهت حفاظت از اقتصاد دام باشد و نه سلامت عمومی.
با این حال، نگرانی های غیرمستقیم در شیوع گسترده وجود دارد: مصرف شیر یا گوشت آلوده غیرپاستوریزه می تواند ویروس را منتقل کند، اما پاستوریزاسیون (72 درجه سانتی گراد به مدت 15 ثانیه) ویروس را غیرفعال می کند. بنابراین، در کشورهای توسعه یافته با استانداردهای بهداشتی بالا، خطر انسانی صفر است.
آخرین شیوع بزرگ FMD در ایران در سال 98-1397 گزارش شد و توسط سازمان دامپزشکی کشور با بیش از 100 میلیون دوز واکسن کنترل شد (گزارش سالانه سازمان دامپزشکی، 1400). مطابق با الگوی جهانی، هیچ مورد انسانی در ایران گزارش نشده است.
در نتیجه، FMD یک تهدید بزرگ برای دام است اما تصور می شود که برای انسان بی ضرر است. تحقیقات بر روی واکسن‌های جدید (مانند واکسن‌های DNA یا زیر واحد) برای کاهش همه‌گیری‌ها ادامه دارد، اما تمرکز بر روی انسان نیست.