افزایش بی سابقه هزینه های خوابگاه، غذا و خدمات اجتماعی در دانشگاه های کشور در سال تحصیلی جدید، صدای بسیاری از دانشجویان را درآورده است. در حالی که شعار اصلی نظام آموزش عالی «عدالت آموزشی» و «دسترسی برابر به آموزش» است، واقعیت میدانی دانشگاه‌ها نشان می‌دهد که مسیر تحصیل برای بسیاری از دانشجویان به‌ویژه اقشار محروم دشوارتر از همیشه شده است.
افزایش هزینه خوابگاه ها در برخی از دانشگاه ها تقریبا می باشد زوج ترم گذشته گزارش شد اما امکانات رفاهی و کیفیت خدمات تغییر قابل توجهی نداشته است. علاوه بر این، قیمت ژتون های غذایی نیز بدون افزایش کیفیت و تنوع غذا افزایش چشمگیری داشته است. در عین حال پرداخت وام های دانشجویی به ویژه وجوه مورد نیاز برای خرید تجهیزات آموزشی مانند لپ تاپ به تعویق افتاد یا کاهش یافت.
این شرایط در عمل مهربان است تفاوت طبقاتی در دسترسی به آموزش عالی نه تنها رقابت تحصیلی، بلکه وضعیت اقتصادی خانواده مسیر تحصیل دانش آموز را تعیین می کند.
آموزش عالی و عدالت اجتماعی؛ از شعار تا واقعیت
در گفتمان رسمی، دانشگاه مثل همیشه است “موسسه تولید علم” و “نردبان تحرک اجتماعی” معرفی شد. اما تجربه زیسته بسیاری از دانشجویان نشان می دهد که افزایش هزینه ها و نابرابری در تسهیلات، این نردبان را به دیواری بلند برای بسیاری از خانواده های کم درآمد تبدیل کرده است.
بر اساس گزارش های رسمی صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم، تقریبا ۶۰ درصدی از دانشجویان در این کشور برای نوعی وام یا کمک هزینه زندگی درخواست می کنند; رقمی که عمق بحران اقتصادی در جامعه دانشجویی را نشان می دهد. در عین حال، شکاف جدی بین مبلغ وام پرداختی و هزینه واقعی زندگی دانشجویی وجود دارد. به عنوان مثال، وام پایه ای که قرار است به دانش آموزان کمک کند تا ابزار مورد نیاز خود را خریداری کنند یا وام خرید تجهیزات آموزشی، گاهی کمتر از یک سوم قیمت یک لپ تاپ معمولی است.
از منظر جامعه شناسی، این وضعیت را می توان به شرح زیر توضیح داد: بحران بازتولید نابرابری آموزشی او مفهومی را می دانست که پیر بوردیو، جامعه شناس فرانسوی آن را «بازتولید سرمایه فرهنگی و اقتصادی» می نامید. وقتی هزینه تحصیل از خانواده های کم درآمد بیشتر شود، آموزش عالی به وسیله ای برای بازتولید نابرابری در مسیر پیشرفت اجتماعی تبدیل می شود.
خوابگاه ها؛ خانه دوم یا چالش اول؟
ظرفیت ناکافی خوابگاه و افزایش اجاره بها به یکی از مهم ترین دغدغه های دانشجویان تبدیل شده است. قیمت خوابگاه در برخی از دانشگاه ها در این مدت بیش از دو برابر شد و بسیاری از دانشجویان مجبور شدند خانه های اطراف دانشگاه را با قیمت های بالا اجاره کنند.
به ویژه کمبود خوابگاه دانشجویی دانشجویان سال اول و ارشدیکی از مشکلات اساسی دانشگاه هاست. بسیاری از دانشجویان جدیدالورود حتی در ترم اول با مشکل یافتن اتاق های مناسب مواجه هستند دانشجویان سالانه و ترم دوم علاوه بر این، به دلیل ظرفیت محدود خوابگاه ها، اغلب مجبورند در محله های دورتر و با هزینه های بالاتر زندگی کنند.
از سوی دیگر، وضعیت برخی از خوابگاه های موجود با مشکلاتی از جمله شلوغی بیش از حد، فرسودگی تجهیزات، نبود لوله کشی و خدمات ضعیف امنیتی همراه است. این شرایط نه تنها بر حیثیت و آرامش دانش آموز تأثیر می گذارد، بلکه به طور مستقیم بر عملکرد تحصیلی و سلامت روان آنها تأثیر می گذارد.
به گفته یکی از نمایندگان اتحادیه دانشجویی، “خوابگاه باید محل آرامش و تمرکز باشد نه منبع اضطراب و فشار مالی.” این جمله کوتاه عمق شکاف بین اهداف و واقعیت را نشان می دهد.
تغذیه دانش آموزان; از وعده های حمایت گرفته تا خطوط نارضایتی
افزایش قیمت ژتون های غذایی در کنار کاهش کیفیت و عدم تنوع، یکی از شکایات فراوان دانشجویان در ماه های اخیر بوده است. در حالی که برخی از دانشگاه ها نرخ غذا را تا 25 هزار تومان افزایش می دهند. کیفیت و تنوع غذا با مشکلات جدی مواجه است.
بر اساس بخشنامه های رسمی و گزارش های اخیر افزایش چشمگیر قیمت ژتون های غذایی دانش آموزان ارشدبار مالی سنگینی بر دوش آنها گذاشته و مشکلات معیشتی و فشارهای روحی این قشر دانشجویی را تشدید کرده است.
غذا در دانشگاه فقط غذا نیست. بلکه بخشی سیاست رفاهی و حمایتی از منظر سیاست اجتماعی، زمانی که تغذیه دانش آموزان به یک موضوع اقتصادی تبدیل می شود، «انرژی ذهنی و تحصیلی» کنار گذاشته می شود. چنین وضعیتی می تواند در درازمدت منجر به فرسودگی تحصیلی، از دست دادن انگیزه و نارضایتی عمومی در محیط تحصیلی شود.
وام دانشجویی؛ مسکن نامناسب
وام های دانشجویی در ایران، بر خلاف بسیاری از کشورها، کارکرد اقامت موقت را دارد تا یک وسیله حمایتی دائمی. بسیاری از وام ها با تاخیر چندین ماهه پرداخت می شوند و مبالغ آن در مقایسه با هزینه های واقعی آموزش بسیار ناچیز است. از سوی دیگر، برخی از دانشجویان برای دریافت وام نیاز به همراه داشتن ضامن رسمی کارمند دارند. این عملا برای بسیاری از خانواده های کم درآمد غیرممکن است.
تاخیر در پرداخت وام به ویژه وام های مربوط به خرید تجهیزات آموزشی حتی باعث می شود تا برخی از دانش آموزان از حضور در کلاس های مجازی یا انجام پروژه های عملی خودداری کنند. این وضعیت از منظر عدالت آموزشی نوعی تبعیض ساختاری محسوب می شود.
مشکلات پنهان دانش آموزان چیزی کمتر دیده شده
دانش‌آموزان علاوه بر چالش‌های معیشتی و شغلی که در بخش‌های قبل به آن اشاره شد، با مشکلات دیگری نیز روبه‌رو هستند که هر یک به نوعی تحصیلات و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از جمله این مشکلات، نبود فضاهای ورزشی، تفریحی و فرهنگی مناسب، نبود محیط‌های گفت‌وگو و فعالیت‌های جمعی باعث می‌شود دانش‌آموزان در رشد فردی و اجتماعی خود با موانع جدی مواجه شوند.
از سوی دیگر کیفیت آموزش همچنان یک مشکل جدی است. عدم حمایت کافی از دانشجویان در پروژه ها و تحقیقات، دسترسی محدود به منابع علمی فعلی و نبود فرصت های مشاوره مناسب، مانع از بهره مندی کامل دانشجویان از فرصت های دانشگاه می شود. این مشکلات، بار روانی و آموزشی جدی را به ویژه در مناطق و دانشگاه‌های با فرصت‌های محدود ایجاد می‌کند.
علاوه بر این، نگرانی از آینده شغلی و عدم حمایت کافی از سوی دولت برای ایجاد فرصت های شغلی با توجه به زمینه کاری و استعداد، فشار مضاعفی بر دانش آموزان ایجاد می کند و احساس ناامنی و بلاتکلیفی را در بین دانشجویان افزایش می دهد.
خلاصه و چند راه حل
اگر قرار است دانشگاه یک نهاد تولیدکننده اخلاق علمی و اجتماعی باشد، باید سیاست های رفاهی خود را به طور جدی بازنگری کند. عدالت آموزشی تنها محدود به قبولی در کنکور نیست، بلکه به معنای «پایداری فرصت آموزشی» است.
اصلاح نظام رفاهی دانشجویان، ایجاد شفافیت در هزینه ها، بازنگری در قیمت خوابگاه و غذا، افزایش بودجه صندوق مددکاری اجتماعی و حمایت ویژه از دانشجویان مناطق فقیرنشین. بخشی از راه حل بودن
بدیهی است که فهرست مشکلات دانش آموزان به این موارد محدود نمی شود و چالش های بسیار دیگری باقی می ماند. اما تمرکز بر این مثال ها نشان می دهد که اصلاح ساختارها و افزایش حمایت های عملی می تواند نقش موثری در کاهش فشارها و ارتقای کیفیت زندگی دانشجویی داشته باشد.
جامعه ای که آینده خود را در دستان دانشجویان خود می بیند باید مراقب باشد که چراغ علم و امید در دانشگاه خاموش نشود..