بعدی- در قرآن «همسر محبوب»، در تورات «همسر ارباب» است. پس زلیخا کیست و این نام از کجا آمده است؟ اینجا هرتز صحبت از همان زلیخای معروف است که نماد امتحان الهی یوسف در برابر هواهای دنیوی است. زلیخایی را همه می شناسیم، اما نام او نه در قرآن و نه در تورات ذکر نشده است.
بر اساس گزارش فردا، شخصیت همسر پوتیفار (قدیس مصری) در داستان یوسف که به عنوان زنی فریبنده در روایات ابراهیمی ظاهر می شود، در متون مقدس اصلی قرآن و تورات ناشناخته است. در قرآن، در سوره یوسف (آیات 23 تا 34) به سادگی «عمرات العزیز» (زن محبوب) نامیده شده است، بدون اینکه نام خاصی ذکر شود. تورات همچنین در پیدایش 39:7-12 او را به صورت ناشناس به عنوان “אֵשֶׁת אֲדוֹנָיו” (همسر اربابش) معرفی می کند.
ریشه نام «زلیخا» (زلیخا) عربی است و برگرفته از کلمه «زلیخا» یا «زلیخا» به معنای «روشن»، «روشن» یا «زیبا» است که مطابق با تصویر یک زن اغواگر است.
اولین ظهور نام زلیخا در ادبیات یهود به قرن یازدهم میلادی باز می گردد. در Sefer ha-Yashar، یک میدراش یهودی قرون وسطی (تفسیر روایی)، این نام برای اولین بار به همسر پوتیفار نسبت داده شده است. این متن که احتمالاً در اروپا یا خاورمیانه در حدود سال 1050 پس از میلاد نوشته شده است (اگرچه نسخه چاپی آن در سال 1625 در ونیز منتشر شد)، جزئیات بیشتری را به داستان کتاب مقدس اضافه می کند، از جمله توصیف نام “Zulekha” و وسوسه های او.
پیش از این، در میدراش اولیه مانند «پیدایش ربّه» (پیدایش ربّه، قرن پنجم میلادی) این نام ذکر نشده است و تمرکز فقط بر خود داستان و جنبه های اخلاقی آن است. با این حال، این نام احتمالاً از فرهنگ عامه سامی (عبری-عربی) اقتباس شده و در ادبیات مذهبی بعدی، مانند افسانه های یهودی لویی گینزبرگ (1909، بر اساس منابع قرون وسطایی) تثبیت شده است.
در سنت اسلامی، نام زولیکا بعداً ظاهر می شود. در قرآن (قرن هفتم میلادی) ذکر نشده است، اما در سوره یوسف شرح داده شده است. اولین ذکر صریح زلیحه در تفاسیر اسلامی توسط ابن کثیر (متوفی 1373 م) و در اثر او «تفسیر القرآن العظیم» است که این نام بر اساس روایات بنی اسرائیل (قصه های یهودی) پیشنهاد شده است.
شهرت نام زلیخا در ادبیات فارسی
اما داستان روایی «یوسف و زلیها» از قرن دهم در ادبیات فارسی شکل گرفت. از نویسندگانی چون ابوالمعید بلخی (قرن دهم) اشعار گمشده‌ای وجود داشته است، اما اولین نسخه باقی مانده از داستان «یوسف و زلیخا» به فردوسی نسبت داده شده است. شهرت این نام با اثر «یوسف و زلیخا» شاعر ایرانی و صوفی جامی (1483 م) به اوج خود رسید. این شعر عرفانی، زلیخا را نماد عشق الهی می کند و او را در فرهنگ اسلامی-فارسی جاودانه می کند. به زبان ساده تر، داستان یوسف و زلیها به یکی از مضامین محبوب ادبیات کلاسیک ایران تبدیل می شود و هم نام و هم داستان را جاودانه می کند.
با این حال، این نام ها هرتز هستند. 1000 سال پس از زمان تخمینی یوسف (دوره هیکسوس، حدود 1600 قبل از میلاد) ظهور کرد. هنوز مشخص نیست که این نام ربطی به «زن محبوب» دارد یا «همسر ارباب».