بعدی- F-14 Tomcat یکی از افسانه ای ترین جنگنده های تاریخ هوانوردی نظامی است. ایران تنها کشور خارجی بود که 79 فروند از این هواپیماهای پیشرفته را قبل از انقلاب اسلامی از آمریکا خریداری کرد.
بر اساس گزارش فردا، در پی انقلاب و قطع کامل روابط با آمریکا، این اسکادران بدون حمایت رسمی رها شد، اما بر خلاف بسیاری از انتظارات، نه تنها از دست نرفته، بلکه بیش از 45 سال است که همچنان در حال پرواز است. اما سوال مهمی که همیشه مطرح می شود این است که چرا ایران با وجود این نیاز جدی و توانمندی های فنی قابل توجه خود، اف-14 را به طور کامل مهندسی معکوس نکرد؟ این جت جنگنده با توجه به ویژگی های منحصر به فرد خود می توانست نیاز اساسی نیروی هوایی کشور به یک جت جنگنده تمام عیار را برطرف کند، اما چرا چنین پروژه ای به صورت جدی دنبال نشد؟
1. پیچیدگی F14
اولین و مهمترین دلیل، پیچیدگی ذاتی هواپیما است. F-14 در زمان ساخت (دهه 1970) پیشرفته ترین جت جنگنده جهان بود. بال های زاویه متغیر، سیستم کنترل پرواز آنالوگ، رادار قدرتمند AWG-9 که می تواند 24 هدف را ردیابی کند و 6 هدف را همزمان با موشک فونیکس شلیک کند، بدنه بزرگ ساخته شده از تیتانیوم و موتورهای قدرتمند توربوفن، این هواپیما را به شاهکاری مهندسی تبدیل کرده است که حتی امروز برای بسیاری از کشورها تکرار نمی شود.
2. موتور F14
دومین مانع بزرگ موتور بود. F-14 در ابتدا از موتور پرت اند ویتنی TF30 استفاده می کرد که با مشکلات زیادی مواجه شد. ایران بعداً موفق شد به طور غیررسمی تعداد محدودی موتور F110 جنرال الکتریک (موتورهای F-16) را به دست آورد و در برخی از تامکت ها نصب کند. با این حال، تولید موتورهای توربوفن پیشرفته به فناوری‌های بسیار دقیقی مانند تیغه‌های تک کریستال، آلیاژهایی که دمای بالای 1600 درجه را تحمل می‌کنند و پوشش‌های سرامیکی حرارتی نیاز دارد. فناوری هایی که حتی در سال 2025 فقط در کمتر از 7 کشور جهان قابل استفاده هستند.
3. رادار و موشک اصلی F-14
چالش سوم، سیستم های اویونیک و راداری بود. رادار AWG-9 یکی از بزرگترین و پیچیده ترین رادارهای مکانیکی تاریخ است. ایران موفق به تعمیر، نگهداری و حتی بومی سازی نسبی این رادار (نسخه های ارتقا یافته داخلی با نام هایی مانند «نجما») شده است، اما امکان تولید کامل آن از صفر وجود ندارد. موشک دوربرد AIM-54 Phoenix نیز دیگر تولید نمی شود و نسخه ایرانی فکور-90 با وجود پیشرفت های قابل توجه هنوز به عملکرد اصلی فونیکس نمی رسد.
4. تحریم ها
عامل چهارم تحریم های وحشیانه و هدفمند آمریکا بود. در دهه 1980، سیا یک پروژه محرمانه به نام “آزادی پارس” را برای جلوگیری از رسیدن یک اف-14 به ایران اجرا کرد. آمریکا قطعات یدکی را از سراسر دنیا جمع آوری می کرد تا به دست ایران نیفتد.
5. معادله هزینه و فایده
در نهایت شاید مهمترین دلیل اقتصادی-استراتژیکی باشد. مهندسی معکوس کامل یک جنگنده Gen 4++ زمانی که فقط چند ده جنگنده دارید، از نظر نجومی گران و زمان بر است. در دهه‌های 1960 و 1970، ایران تصمیم عاقلانه‌ای گرفت: به جای صرف میلیاردها دلار برای تولید تعداد محدودی از تامکت‌های جدید، منابع خود را به سمت سلاح‌های نامتقارن (موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز، و هواپیماهای بدون سرنشین) که امروزه ستون اصلی قدرت بازدارندگی آن هستند، سوق داد.
در نتیجه، ایران به جای مهندسی معکوس کامل، استراتژی «بقا و تشدید محدود» را انتخاب کرد. امروزه نیروی هوایی ایران همچنان بین 12 تا 20 فروند F-14 عملیاتی پرواز می کند. با اویونیک ایرانی، رادارهای بومی، موتورهای ارتقا یافته و حتی قابلیت حمل بمب های هوشمند و موشک های کروز. این به خودی خود یک دستاورد بزرگ مهندسی است، اما تولید انبوه تامکت جدید هرگز در دستور کار قرار نگرفت. چون نه ممکن بود و نه ارزان بود.