میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از پوکی استخوان رنج می‌برند که اغلب تا زمانی که شکستگی استخوان رخ نمی‌دهد، بی‌صدا و بدون علامت است. اما علائم اولیه ای وجود دارد که می تواند هشداری برای شروع پوکی استخوان باشد و اقدامات پیشگیرانه را انجام دهد.
به گزارش همشهری آنلاین، عبدالرحمن اهوازیان، دبیر شاخه ورزش انجمن فیزیوتراپی ایران گفت: پوکی استخوان به مرور زمان استخوان ها را ضعیف می کند و آن ها را شکننده و مستعد شکستگی می کند. این شکستگی ها می تواند باعث درد شدید، ناتوانی و از دست دادن استقلال به خصوص در افراد مسن شود. این عارضه بیشتر زنان را تحت تاثیر قرار می دهد، بنابراین از هر 3 زن بالای 50 سال، 1 نفر به دلیل پوکی استخوان دچار شکستگی می شود و از هر 5 مرد، 1 نفر این بیماری را تجربه می کند.
البته به گفته اهوازیان، پوکی استخوان فقط مربوط به سالمندان نیست. افراد جوان نیز ممکن است به دلیل عوامل مختلفی مانند ژنتیک، انتخاب سبک زندگی و برخی شرایط پزشکی در معرض خطر باشند.
در پاسخ به این سوال؛ چه عواملی می تواند باعث پوکی استخوان شود؟ وی تصریح کرد: پوکی استخوان تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد و این عوامل ثابت شامل سن، جنسیت، سابقه خانوادگی، قومیت و جثه است. تراکم استخوان به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می یابد و زنان به دلیل تغییرات هورمونی در دوران یائسگی در معرض خطر هستند. ژنتیک نیز نقش مهمی دارد و سابقه خانوادگی پوکی استخوان خطر ابتلا را افزایش می دهد.
دبیر سابق انجمن علوم فیزیوتراپی ایران درباره عوامل متغیر در ایجاد پوکی استخوان بیان کرد: این عوامل شامل سطوح هورمونی، عادات تغذیه ای، مصرف دارو، انتخاب سبک زندگی و برخی شرایط پزشکی است. کاهش استروژن در زنان و کاهش تستوسترون در مردان خطر پوکی استخوان و همچنین عدم تعادل تیروئید را افزایش می دهد. مصرف ناکافی کلسیم و ویتامین D، اختلالات خوردن و استفاده طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها می تواند باعث ضعیف شدن استخوان ها شود. عوامل سبک زندگی مانند کم تحرکی، سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد الکل نیز در شکنندگی استخوان نقش دارند. سوءتغذیه و مصرف زیاد نمک و کافئین نیز تاثیر منفی بر تراکم استخوان دارد.
علائم اولیه بیماری
اهوازیان خاطرنشان کرد: پوکی استخوان به «بیماری خاموش» نیز معروف است، معمولا بدون علامت می گذرد تا زمانی که شکستگی ایجاد شود. علائم اولیه شامل التهاب لثه، کاهش قدرت دست و شکنندگی ناخن ها است که ممکن است نشان دهنده کاهش عمومی توده استخوانی باشد. این علائم خفیف را می توان به راحتی نادیده گرفت، اما آنها نشانه های مهمی از مشکلات بالقوه در سلامت استخوان هستند.
وی تاکید کرد: با پیشرفت پوکی استخوان علائم واضح تری ظاهر می شود. درد مزمن در ناحیه کمر، از دست دادن قد و حالت خمیده از علائم شایعی هستند که به دلیل شکستگی یا افتادگی مهره ها رخ می دهند. شکستگی هایی که در نتیجه زمین خوردن کم یا فعالیت های ساده به خصوص در ناحیه لگن، ستون فقرات و مچ دست رخ می دهد، از علائم مهم پوکی استخوان پیشرفته است. شکستگی‌های مکرر یا متعدد در مدت زمان کوتاه، به‌ویژه شکستگی‌های لگن، نشانه قوی از دست دادن استخوان جدی است.
اهوازیان تاکید کرد: شناخت این علائم برای افراد در معرض خطر به ویژه زنان و سالمندان بسیار مهم است. توصیه می شود در صورت مشاهده این علائم، برای انجام آزمایش تراکم استخوان و ارزیابی بیشتر با پزشک مشورت کنید.
روش های درمانی
دبیر انجمن فیزیوتراپی شعبه ورزش ایران، درمان پوکی استخوان با ترکیبی از تغییر سبک زندگی، دارو و جراحی با هدف کاهش یا توقف تحلیل استخوان، افزایش تراکم استخوان و پیشگیری از شکستگی را از گزینه های رایج درمانی پوکی استخوان عنوان کرد. مداخلات گفت: تغییر سبک زندگی از جمله تغذیه برای افزایش دریافت کلسیم و ویتامین D نقش مهمی در این زمینه دارد. ورزش و تمرینات مقاومتی به تقویت استخوان ها و بهبود تعادل کمک می کند و خطر سقوط و شکستگی را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. علاوه بر این، ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل نیز برای محافظت از سلامت استخوان مهم است.
وی تاکید کرد: در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به مداخلات جراحی باشد. برای شکستگی های شدید مفصل ران یا مچ دست، ممکن است جراحی برای بازگرداندن عملکرد و تحرک لازم باشد. بر این اساس، ویزیت منظم برای مدیریت موثر پوکی استخوان بسیار مهم است. این ارزیابی‌ها اغلب شامل تکرار آزمایش‌های تراکم استخوان، معمولاً هر یک یا دو سال، برای نظارت بر پیشرفت و ارزیابی اثربخشی درمان و مدیریت پوکی استخوان و کاهش خطر شکستگی است.
نقش حیاتی فیزیوتراپی در درمان
اهوازیان نقش فیزیوتراپی در درمان پوکی استخوان را بسیار مهم و کلیدی عنوان کرد و گفت: در حالی که داروها در درمان پوکی استخوان مهم هستند، فیزیوتراپی نقش حیاتی در درمان و توانبخشی، بهبود سلامت استخوان، جلوگیری از شکستگی و بهبود کیفیت دارد. تمرکز بر زندگی افراد مبتلا به این بیماری است.
دبیر شعبه ورزش انجمن فیزیوتراپی ایران ادامه داد: یکی از مولفه های اساسی فیزیوتراپی در درمان پوکی استخوان، برنامه های ورزشی مناسب است. این برنامه ها اغلب شامل ورزش های تحمل وزن مانند پیاده روی هستند که به تحریک استخوان سازی و حفظ تراکم استخوان کمک می کند. تمرینات مقاومتی با استفاده از وزنه یا نوارهای مقاومتی عضلات اطراف استخوان ها را تقویت کرده و خطر شکستگی را کاهش می دهد. علاوه بر این، تمرینات کششی و انعطاف پذیری باعث افزایش دامنه حرکتی، کاهش سفتی عضلات و کمک به بهبود سلامت کلی بدن می شود.
به گفته این فیزیوتراپ، آموزش تعادل و هماهنگی از عناصر کلیدی فیزیوتراپی است که بر پیشگیری از زمین خوردن تمرکز دارد که عامل اصلی خطر شکستگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان است. فیزیوتراپیست ها تمرینات را در برنامه های درمانی برای بهبود ثبات و الگوهای راه رفتن قرار می دهند و به بیماران کمک می کنند تا در حرکات خود اطمینان پیدا کنند.
اهمیت تغذیه و ورزش
به گفته اهوازیان، یکی از مهم ترین پیام های روز جهانی پوکی استخوان، اهمیت رژیم غذایی متعادل و سرشار از کلسیم و ویتامین D است که برای تقویت استخوان ها ضروری است. کلسیم موجود در محصولات لبنی، سبزیجات برگ سبز و غذاهای غنی شده به ساخت و حفظ استخوان ها کمک می کند. ویتامین D همچنین از طریق قرار گرفتن در معرض نور خورشید و برخی غذاها به دست می آید و به جذب کلسیم کمک می کند. این دو با هم پایه و اساس یک رژیم غذایی سالم برای استخوان ها را تشکیل می دهند.
وی تاکید کرد: فعالیت بدنی منظم یکی دیگر از ارکان پیشگیری و درمان پوکی استخوان است. علاوه بر ورزش های تحمل وزن مانند پیاده روی و دویدن، ورزش های مقاومتی و تعادلی در تقویت استخوان ها و عضلات، بهبود هماهنگی و کاهش خطر زمین خوردن بسیار مفید است. برنامه های ورزشی شخصی شده، به ویژه آنهایی که توسط فیزیوتراپیست ها طراحی شده اند، می توانند نقشی حیاتی در حفظ تراکم استخوان و سلامت کلی بدن داشته باشند.