بعدی-آمارها حاکی از آن است که روزانه پنج ازدواج خارجی و ایرانی به صورت قانونی ثبت می شود. این تنها تعداد ازدواج های ثبت شده قانونی است و آمارهای غیررسمی حاکی از آن است که تعداد ازدواج ها بسیار بیشتر از این است. از سوی دیگر طبق آمار رسمی تنها 30 هزار زن ایرانی با مردان افغان ازدواج کرده اند.
بر اساس گزارش فردا، این موضوع به ویژه در سال های اخیر که توجه بیشتر به حقوق این افراد و به ویژه فرزندانشان اهمیت بیشتری پیدا کرده است. برخی نهادها تعداد فرزندان حاصل از ازدواج اتباع ایرانی با خارجی ها را حدود 300 هزار نفر اعلام کردند.
نماینده مشهد در مجلس به تسنیم گفت: تعداد فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی بین 800 هزار تا یک میلیون نفر تخمین زده می شود و با وجود اینکه این جمعیت در ایران ساکن هستند، حقوق و وظایف آنها متفاوت است. تعریف نشده است کودکانی که بزرگترین مشکلشان نبود شناسنامه در وطنشان است.
ازدواج اتباع خارجی مقیم ایران با اتباع ایرانی به طور کلی به دو دسته تقسیم می شود:
1- مرد ایرانی که می خواهد با زن خارجی ازدواج کند.
2- مرد خارجی که می خواهد با زن ایرانی ازدواج کند.
ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی
ابتدا ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی را بررسی می کنیم. مطابق ماده 1059 قانون مدنی ازدواج زن مسلمان ایرانی با مرد غیر مسلمان و مطابق ماده 1060 همان قانون، ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی جایز نیست. در مواردی که مانع شرعی وجود نداشته باشد، یعنی اولاً شرایط عمومی صحت نکاح (مانند رضایت طرفین، عاقل و بالغ بودن) و ثانیاً در مواردی که موانع شرعی وجود نداشته باشد. مانند ازدواج با خویشاوند و کفر (یعنی مرد مسلمان نباشد) به اذن خاص دولت به تعویق می افتد.
ببینید صدور جواز ازدواج در صورت ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی جنبه سیاسی دارد. زیرا ممکن است ازدواج مورد نظر طبق قوانینی که زوجین مشمول آن هستند تابعیت مرد را بر زن تحمیل کند و در نتیجه زن تابعیت ایرانی خود را از دست بدهد.
وضعیت ویژه ثبت ازدواج زن ایرانی با خارجی در صورت اختلاف مذهبی
همه فقها صریحاً زن مسلمان را از ازدواج با مرد غیر مسلمان منع کرده اند. امام خمینی در جلد دوم کتاب تحریر الوسیله می فرماید: «زن مسلمان نمی تواند با مرد کافر ازدواج کند و این برای او جایز نیست: ازدواج دائم و دائم یا موقت و منقطع فرقی نمی کند. این مرد اساس جنگ کفار است یا فرقی بین اهل کتاب بودن نیست.
بر این اساس، ماده 1059 قانون مدنی به صراحت می گوید: «نکاح مسلمان با غیر مسلمان جایز نیست». در این گونه موارد، طبق ماده 2 قانون ازدواج زنان مصوب 1345 فارسی: «اظهارنامه صدور جواز ازدواج بین زن و مرد باید همراه با سند یا شهادت مرد باشد. اسلام آورده است». تشرف به دین مبین اسلام با مراجعه به مراجع یا علما و یا مراکز اسلامی و فرهنگی داخل یا خارج از کشور امکان پذیر است.
مراحل درخواست ثبت قانونی ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی
زنان ایرانی علاوه بر رعایت مسائل شرعی و قانونی قبل از ازدواج با اتباع خارجی باید از وزارت کشور گواهی ازدواج دریافت کرده و برای این منظور مدارک زیر را ارائه دهند.
1- عمل ازدواج طبق الگوی وزارت کشور.
2- سندی از سفارت کشور خود مرد مبنی بر آزاد بودن و رسمیت ازدواج.
3- سند سفارت خانه مرد مبنی بر مجرد بودن مرد
4- اگر مرد متاهل باشد، گواهی طلاق مورد تایید سفارت کشورش.
5- طلاق در صورت متاهل بودن زن.
6- اگر زن مسلمان باشد سندی از مرد مبنی بر مسلمان شدن زن.
7- تعهد ثبت شده از طرف مرد مبنی بر قبول کلیه مخارج و نفقه زن در صورت انصراف یا وضعیت حاد.
8- اجازه پدر یا مادری که امضای او به تأیید یکی از دفاتر اسناد رسمی رسیده باشد.
علاوه بر بررسی دقیق کلیه مدارک و تکمیل فرم های مربوطه، پس از مکاتبه با اداره اطلاعات و نیروی انتظامی استان مربوطه و پس از تایید ادارات مذکور مبنی بر عاری بودن این ازدواج، سند ازدواج با امضاء صادر می گردد. استانداری نامه در هفت نسخه از طرف وزیر امور داخله صادر شده است.
به متقاضی که می خواهد با زن ایرانی ازدواج کند برگه ای داده می شود تا برای اخذ اقامت ازدواج به پلیس آگاهی استان مراجعه کند و پس از دریافت مجوز مذکور، هم جواز ازدواج و هم اجازه اقامت ازدواج را ارائه می کند. مراسم رسمی عروسی برگزار می شود و قرارداد رسمی بسته می شود.
شش صفحه دیگر به سایر مراجع ذیربط مانند ریاست نفوس، ریاست اطلاعات و وزارت امور خارجه، وزارت امور داخله و ریاست پولیس ارسال می شود و یک نسخه در خزانه نگهداری می شود. فرماندار با مرد خارجی ازدواج می کند.
تابعیت زن ایرانی پس از ازدواج با تبعه خارجی
زمانی که زن ایرانی با مرد خارجی ازدواج کند، در صورتی که قوانین کشور محل سکونت شوهرش تابعیت آن کشور را اقتضا کند، زن نیز تابعیت آن کشور را خواهد گرفت، در غیر این صورت تابعیت وی تغییر نخواهد کرد. البته به این نکته نیز باید توجه داشت که در اکثر کشورها از جمله کشور ما تابعیت مرد در صورت ازدواج به زن تحمیل می شود.
زنی که تابعیت شوهرش را می گیرد در صورت جدایی از شوهر یا فوت شوهرش می تواند برای تابعیت اصلی خود اقدام کند. این قانون همچنین مقرر می دارد که یک زن می تواند درخواست بازگشت به تابعیت سابق خود را داشته باشد.
این امکان وجود دارد که زن ایرانی که با ازدواج با یک تبعه خارجی تابعیت خود را به دست آورده است، با هم برای تابعیت ایران اقدام کند. در این صورت برای ایرانی شدن باید مراحل لازم از جمله مراجعه به وزارت کشور و پذیرش درخواست انجام شود.
در صورت اخذ تابعیت ایرانی، فرزند یا فرزندان صغیر این زوج نیز مانند والدین خود تابعیت ایرانی خواهند داشت. فرزندان نابالغ افراد تابعه ایرانی محسوب می شوند ولی در مدت یک سال حق دارند. رسیدن به سن 18 سال تمام، اظهارنامه کتبی به وزارت امور خارجه و پذیرش تابعیت کشور سابق پدر. به هر حال، این بیانیه باید با تاییدیه ای باشد که کشور پدر آنها را به عنوان شهروند به رسمیت می شناسد.
ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی
اگر زن و مرد ایرانی هم مذهب باشند، برای ثبت ازدواج آنها نیازی به اخذ مجوز از دولت ایران نیست، اگر زن دارای گذرنامه باشد و اجازه اقامت در ایران را داشته باشد، ازدواج آنها ثبت می شود. مطابق بند 6 ماده 976 قانون مدنی به محض وقوع این ازدواج زوج تابعیت ایرانی می یابد. می توان گفت فرزندان حاصل از چنین ازدواجی طبق بند دوم ماده مذکور ایرانی محسوب می شوند.
اما قانون مدنی در مورد ازدواج مردان مسلمان ایرانی با زنان خارجی غیرمسلمان سکوت اختیار کرده است، اما فقه در این مورد تصریح می کند که ازدواج مرد مسلمان با زنی غیر اهل کتاب جایز نیست. یعنی به یکی از ادیانی که پیامبر و کتاب آسمانی دارند اعتقاد ندارد). همانطور که در تحریر الوسیله در مورد زنان معتقد به مذاهب مذکور، ازدواج موقت با آنها جایز و صحیح است، ولی ازدواج دائم حرام است.
در این صورت زمانی که طرفین می خواهند ازدواج دائم خود را ثبت کنند; حاوی:
1- تکمیل فرم درخواست ثبت ازدواج
۲- فرم درخواست شناسنامه پر شده برای زن خارجی (برای اعطای تابعیت)
3- اصل سند مبنی بر مسلمان شدن زن
4- اصل سند ازدواج شرعی اخذ شده از یکی از مراکز معتبر و مورد تایید
ازدواج کارمندان دولت با اتباع خارجی
طبق ماده 1061 قانون مدنی و تنها ماده منع ازدواج کارمندان وزارت امور خارجه با اتباع بیگانه مصوب 1345 کلیه مستخدمین اعم از شاغل در واحدهای مختلف وزارت امور خارجه، سفارتخانه ها و حفظ منافع. ادارات و کارمندان اداری واحدهای ذیربط اعم از زن و مرد برای ازدواج با اتباع خارجی بدون توجه به زن بودن یا نبودن با محدودیت و ممنوعیت مواجه هستند.