بعدی- دریای خزر نیازمند همکاری مشترک استان های ساحلی 5 کشور است. سطح آب بزرگترین دریاچه جهان باعث نگرانی فعالان محیط زیست شده است. به گفته آنها، اگر این روند ادامه یابد، سطح آن در 30-40 سال آینده کاهش می یابد.
بر اساس گزارش فردا، سطح آب دریای خزر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی، ایران و قزاقستان را به همکاری جدی تری برای نظارت و مدیریت وضعیت بحرانی آن برانگیخته است. رئیس سازمان هواشناسی کشور همچنین از فشار شدید بر منابع آبی که جان مردم منطقه را تهدید می کند، گفت. اما سوال اصلی اینجاست که عامل اصلی این کاهش نگران کننده چیست؟ کاهش بارندگی و آوردن رودخانه ها، مدیریت منابع آبی و سدها، یا افزایش اثرات تغییرات آب و هوایی و افزایش تبخیر؟ کدام یک از کشورهای حاشیه دریای خزر بیشتر تحت تاثیر این بحران قرار خواهند گرفت و چه پیامدهایی برای ایران که تنها نوار مرطوب و پرجمعیت آن وابسته به این دریا است چه خواهد بود؟
سیده معصومه بنیحشمی، رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر نیز گفت:با انتخابتو صحبت کن این موضوع را بررسی می کند:
کاهش سطح دریای خزر به دلیل افزایش تبخیر است و با رودخانه ها قابل جبران نیست
سیده معصومه به بنی هاشمی انتخابتو می گوید: از آنجایی که دریای خزر یک منطقه آبی محصور در خشکی است، نوسانات سطح آب عمدتاً تحت تأثیر شرایط آب اقلیمی است. بررسی علل تغییرات سطح آب و بررسی روند تامین ورودی و خروجی مهم این توده آبی در داخل حوضه ضروری است. به طور کلی مهم ترین ورودی رودخانه ها به دریا پس از منابع آبی، بارش های ریزش شده در سطح دریا است و مهم ترین خروجی آن تبخیر از سطح دریا است. بنابراین، علاوه بر جریان ورودی از طریق رودخانه ها به دریا که مستقیماً به شرایط اقلیمی حوضه (بارش، دما، تبخیر) و مدیریت منابع آب بستگی دارد، اجزای جوی و اقیانوسی در دریای آبی از عوامل اصلی تعیین کننده نوسانات سطح هستند.
وی یکی از عوامل تشدیدکننده افت سطح دریای خزر را اینگونه ارزیابی می کند: اخیراً می توان آن را مرتبط با موضوع گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی دانست، زیرا افزایش دمای هوا و در نتیجه افزایش میانگین دمای سطح دریا می تواند منجر به افزایش تبخیر از بدنه دریای خزر شود. دمای سطح آب دریای خزر در 9 سال گذشته بالاتر از حد نرمال یا میانگین بلندمدت بوده است و این روند افزایشی ممکن است بر تعادل آب دریا تاثیر منفی بگذارد و منجر به کاهش سطح آب در دریاها و دریاچه های محصور در خشکی می شود. به طور کلی، عامل اصلی کاهش سطح آب در دریای خزر، افزایش دما و در نتیجه افزایش تبخیر از سطح دریا است و این امر بر جریان رودخانه ها تأثیر گذاشته است، به ویژه در سال های اخیر اگرچه کاهش وجود دارد، اما این کاهش به وضعیت آب وهوای خزر بستگی دارد.
کاهش سطح آب در خزر، زیرساخت ها، بنادر و اکوسیستم های ساحلی را با مشکل جدی مواجه کرده است.
رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر می گوید: در شرایطی به روند کاهش چشمگیر سطح آب دریای خزر نزدیک شده ایم که به دلیل گسترش زیرساخت ها، فعالیت های اقتصادی و معادلات سرزمینی، نقش این حوزه آبی برای جوامع اطراف بسیار قوی تر است. مشکلات زیادی برای کشورهای حاشیه خزر ایجاد می کند.
وی درباره تاثیر نوسانات آب میگوید: بیش از هر چیز سواحل مشرف و کاربریهای ساحلی را تحت تاثیر قرار میدهد و شرایط فعلی و چشمانداز آینده کاهش سطح آب هشداری برای زیرساختها و ظرفیتهای عملیاتی در نواحی ساحلی خزر تلقی میشود و با توجه به تجربه گذشته و رویدادهای تاریخی، این شرایط میتواند مناطق ساحلی، سکونتگاهها و نیروگاهها، نیروگاههای بندری و بسیاری از فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی را تحت الشعاع قرار دهد. از پیامدهای مهم تشدید کاهش سطح آب میتوان به مشکلات در شکلگیری زیرساختها و کاربریهای اقتصادی و اجتماعی، خشک شدن ذخایر آبی مربوط به دریای خزر (باتلاقها، خلیجهای ساحلی و غیره)، افزایش سطح ساحلی و مداخله انسان در دریا، از بین رفتن تنوع زیستی و اکوسیستمهای ساحلی، افزایش غلظت آلایندهها و آلودگیهای محیطی ساحلی، افزایش غلظت آلایندهها و آلودگیهای محیطی ساحلی، تأثیرات منفی بر محیطزیست دریا اشاره کرد. فعالیت بنادر و تاثیر بر شرایط کشتیرانی
وی یادآور می شود: به طور کلی و از نظر شرایط هندسی دریای خزر با توجه به شیب کم سواحل شمالی و تا حدودی بخش های مرکزی خزر، پیش بینی می شود که بیشترین تاثیر کاهش سطح آب و عقب نشینی دریا در این سواحل باشد و بخش های جنوبی دریای خزر به دلیل رگرسیون کمتری نسبت به سایر سواحل کرانه ای و خزری نسبت به سایر مناطق، کاهش سطح آب و عقب نشینی دریا را تجربه کنند. سواحل جنوبی دریای خزر متراکم ترین بخش دریای خزر است که از نظر جمعیت و شرایط سکونتی متنوع است و در این بخش از سواحل خزر که از نظر وسعت غنی است، عقب نشینی دریا گسترده تر خواهد شد و این موضوع بر اهمیت هشدارهای اولیه در مورد وضعیت آینده سواحل شمالی کشور و تأثیر طرح توسعه زیرساخت های موجود بر روی منابع آب و کاهش ظرفیت چاه ها تاکید دارد.
وی در مجموع میگوید: هر چه مطالعات و پیشبینیهای جامعتر و جامعتر در مورد وضعیت خزر، آثار و پیامدهای صعود و سقوط آن انجام شود و برنامههای مقابله با پیامدها مطابق با اصول علمی تدوین شود، اثرات منفی کاهش آب خزر بر زیرساختهای کشورهای ساحلی و فعالیتهای مرتبط با دریا و محیطزیست بهتر خواهد بود.
رکود خزر فعالیت های اقتصادی را پرهزینه کرد
بنی هاشمی تأثیر عقبنشینی دریای خزر بر بنادر تجاری را اینگونه توصیف میکند: بارزترین پیامدهای تشدید کاهش سطح آب، خشک شدن ذخایر آبی مربوط به دریای خزر (تالابها، خلیجهای ساحلی و …)، افزایش سطح ساحلی و دخالت انسان در دریا، از بین رفتن غلظت و تغلیظ محیطزیستهای زیست محیطی است. آلاینده های مصب دریا و رودخانه ها، اثرات منفی بر منابع آب زیرزمینی ساحلی و تأثیر بر فعالیت بنادر و کشتیرانی قابل ذکر است.
وی ادامه می دهد: در حال حاضر روند کاهش سطح آب و احتمال تداوم آن تشدید می شود، زیرا بسیاری از کاربری های مهم موجود در این دریا با چالش کاهش سطح آب و هزینه های بالای لایروبی برای حفظ بهره وری فعالیت های خود مواجه هستند و از سوی دیگر، اطراف دریای خزر و مناطق آبی متاثر از این موضوع، مانند تغییرات آب خلیج گرگان به شدت تحت تاثیر این موضوع قرار گرفته است. در معرض تغییرات آب و هوایی در منطقه
رئیس مرکز ملی تحقیقات و تحقیقات دریای خزر میگوید: با توجه به شرایط متغیر دریای خزر، تعیین حدود قانونی و تعاریف قانونی اراضی دریایی و ساحلی از اهمیت ویژهای برخوردار است و تعیین مرزهای تعریفشده بر اساس قوانین موجود در کشور و تعیین حدود توسعه و ساخت و ساز مناطق ویژه دریا در پهنههای ساحلی خزر. و عقب نشینی مداوم دریا، این موضوع باید بیش از سایر مناطق ساحلی مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه می دهد: در این زمینه ایجاد الگوی جدیدی برای طرح ها و اهداف توسعه پایدار در سواحل شمالی کشور در راستای شفاف سازی، مکان یابی و حفاظت از بستر دریا و مرزهای دریایی، شفاف سازی هم از نظر حمایت از قوانین و روند اجرا، نهادهای مسئول، نظارت و ارزیابی عملکرد و همچنین مطالعات جامع، جزئی و مستمر ساحلی، جزئی ترین و مستمر دریا ضروری است. افق تغییرات سطح دریاها و حدود رانش سواحل، حفاظت از سرمایه ملی، جلوگیری، تغییر کاربری اراضی ساحلی و رشد اساسی مراکز جمعیتی ترسیم شود.
با وجود کاهش شدید، خزر خشک نمی شود
بنی هاشمی در پاسخ به این سوال که آیا احتمال خشک شدن کامل دریای خزر وجود دارد، میگوید: نوسانات و تغییرات دورهای سطح آب یکی از ویژگیهای بارز دریای خزر است و بررسی نوسانات آب دریای خزر در ایستگاههای تسطیح طی حدود دو قرن نشاندهنده دورههای افزایش و کاهش آن بهویژه در سالهای اخیر، بهویژه در آخرین سالهای اخیر بوده است. بین سالهای 1320 تا 1356 سطح آب دریای خزر به طور کلی کاهش یافت و در سال 1356 به کمترین میزان خود رسید. بعدها در دهه 60 و 70 شمسی سطح آب دریای خزر تا سال 1374 تقریباً 5/2 متر افزایش یافت و سطح آب دریای خزر از سال 1374 کاهش یافت.
وی در پایان بیان می کند: از سال 1374 هجری شمسی (1995) سطح آب دریای خزر بیش از 250 سانتی متر کاهش یافته است که این میزان کاهش به این دلیل است که 90 سانتی متر (بیش از یک سوم) از این میزان از سال 1400 تا 1403 رخ داده است. در سال 1403 متوسط سطح آب به 26-3 متر از این 0 میلیارد متر مکعب رسیده است. تخمین زده می شود که حجم آب دریای خزر در سال 1404 از حداقل رکورد 500 ساله گذشته این دریا (1356) فراتر رفته است. دریا و ثبت وقایع تاریخی مشابه در این منطقه باعث خشک شدن خزر مانند توده های آبی کوچک و بسته نمی شود.