اسطوره شناسی در مستند “در جستجوی ویوین مایر”

به گزارش انتخابتو به نقل از سایت خانه هنرمند ایران، پوریا نوری منتقد سینما ضمن بررسی مستند «در جستجوی ویوین مایر» به وضعیت زندگی و موقعیت اجتماعی این عکاس توجه کرد و گفت: ویوین مایر در طول زندگی خود آثارش را ثبت کرد، اما به دلیل اینکه متعلق به طبقه پایین جامعه بود، امکان ارائه آنها به مردم وجود نداشت. وی افزود: در زمانی که مایر عکاسی می کرد، انتشار عکس ها مستلزم هزینه، چاپ و دسترسی به امکانات حرفه ای بود. فرصت هایی که برای یک فرد در موقعیت شغلی در دسترس نیست. این محدودیت ها باعث شد که آثار او سال ها در حریم شخصی اش باقی بماند.

نوری تلاش جان مالوف برای نمایش آثار مایر را اینگونه توصیف کرد: مالوف همچنین اذعان دارد که در ابتدای فیلمش دید هنری نداشته و ورود او به این عرصه به نوعی با دید تجاری مرتبط بوده است. اما به نظر من نمی توان این اقدام را غیراخلاقی تلقی کرد. مالوف تعدادی از آثار را جمع آوری کرد، مجموعه را تکمیل کرد و در نهایت با پیگیری و پشتکار موفق شد نام مایر را به جهانیان معرفی کند. به خصوص که مایر خانواده خاصی نداشت و اگر این جستجو صورت نمی گرفت، احتمالا اکثر این آثار هرگز دیده نمی شدند و فیلم جزو مستندهای موفق نامزد اسکار نبود.

وی ادامه داد: این مستند که امروزه یکی از مهم ترین آثار یک عکاس است، نقدها، تحلیل ها و بازخوردهای زیادی را به خود اختصاص داده است. از این منظر تلاش مالوف نه تنها غیراخلاقی به نظر می رسد، بلکه باعث تثبیت جایگاه هنری مایر و شناخت بیشتر علاقه مندان به عکاسی و سینما می شود.

این کارگردان در بخشی دیگر از سخنان خود به نقدهایی به رویکرد رمانتیک و قهرمانانه فیلم اشاره کرد و گفت: برخی از منتقدان تصور می کنند که نمایش فیلم از شخصیت مایر بیش از حد رمانتیک است. من نیز تا حدی با این دیدگاه موافقم. کارگردان به جای اینکه عمیقاً به زندگی شخصی و احساسات هنرمند بپردازد، بیشتر بر روند کشف و معرفی او تمرکز می کند. به عنوان مثال، تنها به برخی از ویژگی های آن اشاره گذرا می شود. اگرچه نشانه هایی مانند پوشیدن لباس های مردانه یا عکاسی از زباله های خانه محل کار او وجود دارد، اما این نشانه ها به درک کامل شخصیت مایر منجر نمی شود.

نوری درباره این موضوع افزود: این سوال مطرح می شود که آیا این سطحی نگری ناشی از انتخاب آگاهانه مستندساز است یا نبود اطلاعات و مستندات دقیق از زندگی مایر؟ با توجه به اینکه او در طول زندگی خود هنرمند شناخته شده ای نبود و خاطرات، مکالمات ضبط شده یا اسناد شخصی بسیار کمی از او باقی مانده است، فیلمساز احتمالا با کمبود منابع مواجه بود. اگرچه بسیاری از فیلم‌های ۸ میلی‌متری و ویدیوهای خانگی او کشف شده‌اند، اما این تصاویر جزئیات زندگی و احساسات او را کاملاً روشن نمی‌کنند.

وی با اشاره به تجربه شخصی خود در ساخت مستند «سپید ناب» درباره پرویز فنی زاده، گفت: وقتی سوژه ای دیگر زنده نباشد طبیعتا حجم داده های موثق و قابل اعتماد محدود می شود. حتی اگر آن فرد بازیگر سرشناس و تاثیرگذاری مثل فنی زاده باشد. بنابراین به نظر می رسد که در مورد ویویان مایر، فیلمساز بیش از هر چیز به همان داده های موجود تکیه کرده و ادعای یک فیلمساز حرفه ای نداشته است.

جان مالوف؛ تاجر کنجکاو فیلمساز شد

پوریا نوری عکاس به نقش تعیین کننده جان مالوف در تحلیل این مستند اشاره کرد و گفت: مالوف اساساً فیلمساز حرفه ای نبود و سابقه سینما نداشت. او به عنوان یک تاجر در یک حراجی شرکت کرد و پس از خرید چندین جعبه نگاتیو تحقیقات خود را آغاز کرد. هدف او درک عمیق روح ویویان مایر نبود، بلکه معرفی آثار این عکاس ناشناس به جهانیان بود.

نوری افزود: مالوف به همان اندازه که مایر قصد داشت خصوصیات اخلاقی و فردی خود را نشان دهد موفق بود. اما تمرکز اصلی این بود که مایر را به عنوان یک عکاس مرموز و مخفی نشان دهیم که آثارش برای سال ها ناشناخته مانده بود.

روایت مبتنی بر سند؛ از نگاتیو گرفته تا فیلم های خانگی

این منتقد ساز و کار روایت در این فیلم را اینگونه توضیح داد: تهیه کننده از آرشیو گسترده ای که به دست آورده استفاده کرده است. او توانست خلاصه ای کلی از زندگی حرفه ای خود ارائه دهد.

به گفته نوری، اگرچه در بخش پژوهشی فیلم کمبودهایی وجود دارد، اما در مجموع مستند توانسته تصویری کلی از این عکاس ارائه دهد. هنرمندی که اگر تلاش های مالوف نبود، احتمالاً همچنان در ابهام قرار می گرفت.

موضوعی آشنا در سینمای مستند

نوری با اشاره به نمونه های مشابه در سینمای مستند گفت: در برخی از آثار قدرت و عظمت هنری موضوع آنقدر پررنگ است که زیبایی شناسی فیلم را تحت الشعاع قرار می دهد. وی مستندی درباره بهمن محصص را مثال زد و توضیح داد: شکوه و عظمت آثار محصص به قدری خیره کننده است که حتی سبک فیلمساز هم نمی تواند با آن همخوانی داشته باشد.

فیلمی ساده با داستانی خارق العاده

تهیه کننده این مستند همچنین گفت: «در رد پای ویویان مایر» از نظر بصری و سبکی مستند برجسته ای نیست. پلان ها ساده هستند، سفرهای تصویری کارگردان در فرانسه یا جاهای دیگر ساختار زیبایی شناختی خاصی ندارد و فیلم از نظر زبان بصری از استانداردهای معمول عدول نمی کند.

وی تاکید کرد: دلیل اصلی پرمخاطب شدن این مستند، انتخاب ناب موضوع است; پرستاری کودکان که در زمان حیاتش چندان شناخته شده نبود اما پس از مرگش به یکی از نام های مهم عکاسی خیابانی تبدیل شد. این روایت کوتاه و تکان دهنده توجه بسیاری از بینندگان را به خود جلب می کند.

انتخاب موضوع سند برنده

نوری افزود: ارزش این فیلم بیشتر در داستان است تا مهارت کارگردان. داستان زندگی این هنرمند که سال ها در سکوت عکاسی کرد و پس از مرگش به شهرت جهانی رسید، مخاطب را مجذوب خود می کند. بنابراین، نقطه قوت فیلم نه در فرم آن، بلکه در انتخاب یک موضوع استثنایی و پرداختن به داستانی ناشناخته قبلی است.

موجودیت بدون شکل و فقدان ظاهر بصری ثابت

پوریا نوری در ادامه تحلیل این مستند به کیفیت بصری فیلم پرداخت و گفت: در بخش هایی که کارگردان به فرانسه می رود، دوربین ساختاری لرزان دارد و عملا شبیه به ضبط تلفن همراه است و فاقد جلوه های سینمایی است. با این حال، مالوف موفق شد فیلم را به خوبی ارائه و بازاریابی کند. به خصوص با تکیه بر جذابیت و خلوص موضوع.

وی تاکید کرد: مایر یک عکاس معمولی نیست. آثار او کیفیت فوق العاده ای دارند و همین امر باعث می شود کارگردان به زبان پیچیده سینمایی تکیه نکند. به گفته نوری، این فیلم به اندازه ای که جنبه تجاری اش اقتضا می کرد توانست دیده شود و نام مایر را بر سر زبان ها بیاندازد.

مستندی بدون خطرات زیبایی شناختی

این منتقد ادامه داد: فیلم از نظر زیبایی شناسی دستاورد خاصی ندارد و محدود به دسترسی به یک سری گفتگو، آرشیو و عکس است. مستند با فرم بازی نمی کند، تجربه جدیدی ارائه نمی دهد و سعی نمی کند بیننده را در سطحی فراتر از آشنایی با موضوع درگیر کند.

فاصله از مدل های پرتره موفق

نوری با اشاره به نمونه دیگری گفت: در آخرین مستند مارتین اسکورسیزی که در پنج قسمت ساخته شده، فرم، میزانسن و نحوه استفاده از آرشیو آنقدر واضح و هوشمندانه است که مخاطب را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. در این فیلم خود اسکورسیزی بخش‌های تاریک زندگی‌اش از جمله دوران اعتیاد را آشکارا و شفاف توصیف می‌کند و این شجاعت روایی باعث تقویت بیشتر روایت می‌شود.

وی افزود: این نوع مستندسازی متکی بر پیچ و خم، عمق، بازسازی و ریتم است و حتی اگر دیالوگ در کانون توجه قرار گیرد، کارگردان با فرم و تدوین فیلم را به تجربه ای منسجم تبدیل می کند. مستند «ویوین مایر» عمدتاً به معرفی موضوع محدود شده است.

جذابیت موضوع؛ مهمترین عامل موفقیت فیلم

این منتقد سینما تاکید کرد: موفقیت جهانی مستند بیش از هر چیز به انتخاب موضوع بستگی دارد. داستان یک پرستار اطفال که در طول زندگی ناشناخته بود و پس از مرگ ناگهان به عنوان یک عکاس بزرگ ظاهر شد، خود روایتی جذاب و جذاب است.

وی بیان کرد: اگرچه فیلمساز سعی می کند با استفاده از آرشیو و مصاحبه تصویری کلی از زندگی و آثار مایر ارائه دهد، اما فیلم نمونه درخشانی از تجربه زیبایی شناسی و سینمایی نیست. این اثر بیشتر شبیه یک مستند پرتره خبری است تا یک تجربه سینمایی با امضا و هویت مستقل.

مایر; هنرمندی که به دنبال شهرت نیست

پوریا نوری منتقد سینما در ادامه به تشریح شخصیت ویویان مایر گفت: نشانه هایی که در فیلم دیده می شود، اساساً فردی ساکت، درونگرا و نامرئی است. به گفته نوری، عدم شهرت مایر در دوران خود نه تنها به دلیل طبقه اجتماعی او بود، بلکه به دلیل نگرش شخصی او به هنر نیز بود. برای او عکاسی چیزی بیش از راهی به سوی شهرت بود. این نوعی رهایی، شفا و تجربه شخصی بود. این راهی برای ورود به گالری ها و بازار هنر نیست، این امکانی است که با خودتان باشید.

نوری ادامه داد: در روایت های مختلف ارائه شده در فیلم بارها شاهد هستیم که مایر علاقه ای به ارائه آثارش به مردم ندارد. صدای ضبط شده ای که از او در فیلم می شنویم نشان می دهد که او دوست دارد «نظاره گر» باشد و لحظاتی را بدون احساس وظیفه برای نمایش این تصاویر ثبت کند. صحنه ای در فیلم وجود دارد که مایر از بچه های خانه ای که به عنوان پرستار در آن کار می کند عکس می گیرد. این یک لحظه ساده و روزمره است، اما نشان دهنده اشتیاق و تمرکز او برای ثبت دنیای اطرافش است.

نوری افزود: شایان ذکر است که در زمان حیات مایر مانند امروز امکانات انتشار عکس وجود نداشت. امروزه یک عکاس می تواند عکس خود را فوراً منتشر کند و تمام دنیا می توانند آن را ببینند، اما در زمان مایر هزینه چاپ، امکانات و اتصال به شبکه های هنری بسیار مهم بود. عواملی که نه جستجو می شوند و نه محتمل.

فقدان اطلاعات، عدم مصاحبه و مشکل در شناخت یک فرد مرموز

این منتقد در پایان گفت: یکی از دلایلی که در فیلم به لایه های شخصیت مایر پرداخته نمی شود، نبود داده و مستند نبودن معتبر است. نه تنها هیچ مصاحبه ای با او صورت نگرفت، بلکه روابط محدود او با اطرافیانش اطلاعات کافی برای دستیابی به بینش عمیقی از دنیای درونی او به دست نمی دهد. نوری افزود: این دسترسی محدود بخش قابل توجهی از شخصیت او را برای مخاطبان ناشناخته می‌گذارد و ناگزیر تحلیل‌ها بر اساس آرشیو و برداشت‌های محدود اطرافیان است.

59243