بعدی- مسئله این نیست که نسل پست مدرن نمی تواند ابتدا عاشق شود و سپس ازدواج کند. مشکل اینجاست که پیچیدگی های اجتماعی امروز به جایی رسیده است که یک اختلاف جزئی بر سر مهریه می تواند منجر به خشونت شود، حتی قتل برادر عروس توسط داماد.
بر اساس گزارش فردا، چند روز پیش دعوای خانواده عروس و داماد بر سر خرید ماشین لباسشویی به خشونت تبدیل شد و برادر عروس در این درگیری جان باخت. در مقابل، اسناد تاریخی تصویر متفاوتی را نشان می دهد. سندی 100 ساله نشان می دهد که جهیزیه آن دوره فقط شامل اقلام ساده و ضروری مانند قوری و نیشکر بوده و ارزش کل آن 1465 ریال بوده است. این مقایسه تفاوت ها را روشن می کند. شاید در نگاه اول مشکل تجمل گرایی ظاهر شود، اما مشکل امروز تنها مشکل نیست.
مشکل اینجاست که همان 1465 ریال گذشته دیگر ارزشی ندارد. اگر بحث بر سر برابری است، آیا جوانان می توانند درآمدی معادل تامین حداقل نیازهای معیشتی خود داشته باشند؟ آیا با وجود منابع موجود می توان به شیوه قدیمی جهیزیه تهیه کرد و به قول بزرگان یک زندگی ساده مشترک را آغاز کرد؟
چگونه مهریه تجملاتی نباشد؟
وجود مصرف و تجمل گرایی در جامعه امروزی به ویژه در رسانه ها و شبکه های اجتماعی غیر قابل انکار است. با این حال، وقتی بحث مهریه با تجمل گرایی مرتبط می شود، برخی نکات مهم کمتر آشکار می شوند. اول از همه باید پرسید مهریه چیست؟ هدف از جهیزیه تهیه ابزار و وسایل لازم برای شروع زندگی مشترک است. به گفته معصومه گل محمدی، دبیر کارگروه حقوقی انجمن مطالعات زنان ایران، «هدف اصلی جهیزیه رقابت یا جلب لطف نبود، بلکه فراهم کردن وسایل لازم برای شروع زندگی مشترک مانند تخت، ظرف و لباس بود».
اما وقتی لیست و قیمت اقلام مورد نیاز برای شروع زندگی در بازار لوازم خانگی بررسی می شود، مشخص می شود که بسیاری از این اقلام در مقایسه با درآمد جوانان امروزی لوکس هستند. به گزارش تجارت نیوز، تورم مواد اولیه صنعت لوازم خانگی بین 300 تا 700 درصد برآورد می شود که بسیار بیشتر از نرخ تورم رسمی اعلام شده بین 40 تا 50 درصد است. بنابراین، به گفته افشین، مردی 41 ساله که تازه ازدواج کرده است: هزینه های جهیزیه به حدی رسیده که حتی خرید مایحتاج اولیه در نگاه اول تجملاتی به نظر می رسد.
رسانه ها و شبکه های اجتماعی در شکل دادن به این تصویر بی تقصیر نیستند. در حالی که انتشار فهرست های گران قیمت جهیزیه ذهنیتی را با درک ضرورت خرید لوکس ایجاد می کند، بسیاری از خانوارها توان خرید این اقلام را ندارند و چنین چیزی در واقعیت اجتماعی وجود ندارد.
البته این بدان معنا نیست که خانواده ها علاقه ای به جهیزیه های لوکس ندارند، بلکه به گفته ناصر فکوهی مردم شناس، «ما شاهد کاهش مصرف هستیم و این به دلیل «نداشتن» نیست، بلکه «نداشتن» است. ویدا همسر افشین در این باره می‌گوید: «در فهرست جهیزیه‌ام لوازم رویایی زیادی داشتم. درست شبی که جنگ شروع شد با هم ازدواج کردیم و وقتی هر هفته برای خرید به خانه می رفتیم، یکی از رویاهای من از لیست خط می خورد. حالا با این همه پولی که برای جهیزیه پس انداز کردیم، چند اقلام مهم «خریدیم، مثلاً تلویزیون هم نداریم».
پس حقیقت این است که تصویر ارائه شده این باور را ایجاد می کند که خانواده ها در ابتدای زندگی مشترک خانه های خود را با جهیزیه های مجلل تجهیز می کنند و این به دلیل فشار رسانه ای است تا انتخاب زوج های جدید.
از طرفی ممکن است عده ای استدلال کنند که جوانان می توانند زندگی خود را با حداقل ها شروع کنند، اما مشکل اینجاست که حداقل های نسل قبل نسبتاً ارزان و در دسترس بود، در حالی که حداقل های امروزی در ایران گران و سخت به دست می آیند. به عنوان مثال سندی صد ساله نشان می دهد که در آن زمان شکر و تنباکو حداقل بوده و به راحتی به دست می آمد، اما امروزه حداقل مایحتاج از جمله قاشق و چنگال گران شده است و زندگی مشترک بدون آنها امکان پذیر نیست. افشین درباره این موضوع گفت: زمانی که برای خرید مواد پلاستیکی و چند متریال لازم برای نظافت منزل رفتیم تقریباً 10 میلیون هزینه داشت که این مبلغ نصف حقوق همسرم بود.
به این ترتیب تجمل واقعی زمانی اتفاق می افتد که خرید اقلام لوکس و اضافی جایگزین اقلام اساسی شود. فشار فعلی جوانان برای تامین جهیزیه در درجه اول به دلیل شرایط اقتصادی و فشار رسانه ای است. از طرفی خرید جهیزیه لوکس مختص قشر خاصی از جامعه است و این خود برای جامعه مخاطره آمیز است. ناصر فکوهی در این زمینه هشدار می دهد: واضح است که مصرف زیاد فقط توسط گروه خاصی از افراد جامعه انجام می شود؛ به عبارت دیگر سلسله مراتب مصرف منجر به سلسله مراتبی شدن جایگاه شهروندی در آن کشور می شود که منجر به زوال تمامیت ملی می شود و آن کشور را در برابر حملات خارجی یا داخلی آسیب پذیر می کند.
حداقل عمر؛ از گذشته تا امروز
افشین 39 ساله گفت: 20 سال است که خانواده و اقوام می پرسند چرا ازدواج نکرده است. می گویند ما از صفر شروع کردیم و زندگی مان را ساختیم. مادرم همیشه به من می گوید که پدرم همیشه با یک ملحفه و چند ظرف ساده به خانه او می آمد. اما این حرف ها برای امروز نیست، برای دهه سی است».
سخنان افشین تصویری از شکاف بین نسل ها در درک مفهوم آغاز زندگی را نشان می دهد. در حالی که در گذشته خانه بدون یخچال و ماشین لباسشویی احساس خالی بودن خانواده را ایجاد نمی کرد، امروزه چنین چیزی با سبک زندگی مدرن ناسازگار است. دنیای جدید با ریتم تندتری حرکت می کند. وقتی زن و مرد در جامعه کار می کنند و زمانی برای شستشوی دستی لباس ها یا نگهداری مواد غذایی بدون یخچال وجود ندارد، نمی توانید انتظار داشته باشید که زندگی مشترک را بدون یخچال شروع کنید.
از این رو علاوه بر بحث تغییر ذائقه و تجمل گرایی، موضوع مقایسه امکانات امروزی با امکانات گذشته نیز در دستور کار قرار می گیرد. در عصر امروز، برخی از امکانات رفاهی که برای نسل‌های گذشته مجلل تلقی می‌شد، به حداقل‌ترین امکانات برای بقا و زندگی تبدیل شده است. همانطور که جامعه شناسان اشاره می کنند، “انسان مدرن به وسایل رفاه وابسته است، زیرا بدون آنها ساختار زندگی او فرو می پاشد.” آنتونی گیدنز، جامعه‌شناس بریتانیایی نیز در مقاله‌های خود خاطرنشان می‌کند: «عصر مدرن هم فرصت‌طلبانه و هم پرخطر است: انتظارات از زندگی افزایش یافته است، اما عدم قطعیت‌ها نیز افزایش یافته است؛ «وقتی جوانی تصمیم نگرفته است که یخچال بخرد یا نه، انگیزه پذیرش خطرات شروع زندگی مشترک به شدت کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر، نسبت درآمد به هزینه‌های زندگی در دهه‌های اخیر ثابت‌تر بوده است. اما در شرایط کنونی نوسانات ارزی، تورم بالا و نبود چشم انداز روشن اقتصادی، خرید حتی ابتدایی ترین تجهیزات را به یک رویا تبدیل کرده است. در حالی که درآمد خانوارها در 8 سال گذشته 12.5 برابر شده است، قیمت کالاهای خانگی به طور متوسط بیش از 20 برابر شده است. بنابراین، مقایسه نسل‌ها در این زمینه، بدون توجه به تغییرات شرایط اقتصادی و اجتماعی، تصویری ناعادلانه از جوانان امروزی را آشکار می‌کند.