بهشتی: «بی ادبی» در سینما جای «اندیسه» را گرفت/ راستین: مردم باهوش هستند، عکس هیچ بازیگر فیلم های پرفروش روی دیوار نیست.

مهسا بهادری: در دهه 70 کمتر دغدغه ابتذال در سینمای ایران وجود داشت، آن زمان همه چیز خوب پیش می رفت، داریوش مهرجویی و عباس کیارستمی در بسیاری از جشنواره ها فیلم می ساختند و جایزه می گرفتند. اما میسید مجیدی در همان زمان از ابتذال سینما در جشن های صدمین سالگرد سینما در سال ۱۳۷۲ نیز ابراز نگرانی کرد و آن را اینگونه بیان کرد: «صدای شیطان می آید و به زودی خواهد آمد. ابتذال بدن را می پوشاند. سینما.”

شاید حالا بعد از ۲۱ سال و پس از تبدیل شدن «فسیل» به پرفروش ترین فیلم تاریخ سینمای ایران، نگرانی مجید مجیدی قابل درک باشد. فیلمی است که سعی می شود با جوک و شوخی و ارجاعات جنسی فروخته شود و تماشا شود.

اما این سوال باقی می ماند: واقعاً سینمای مبتذل چیست؟ آیا فیلمی است که در آن موضوعات خام مطرح می شود؟ پس موضوعات خشن چیست؟ آیا این فیلمی است که جوک های جنسی می سازد یا درباره آن صحبت می کند؟ بله، وودی آلن است که در سینما زیاد به این مسائل می پردازد و در همه فیلم هایش به مسائل جنسی دست می زند، اما آن آثار اصلا مبتذل نیستند، علاوه بر این، بسیار فرهنگی و تاثیرگذار هستند.

آیا فیلمی که مخاطب دارد و فروش خوبی دارد می تواند ضد فرهنگ باشد؟ در واقع یکی از مشکلات اصلی سینما که مدام درباره آن صحبت می شود، ابتذال و بی ارزش شدن همه چیز در آثار است. اما بسیاری از منتقدان به یاد دارند که فیلم‌ها و کمدی‌هایی که در آن‌ها نام بی ادبی داریم، این را به خاطر دارند. آنها می فروشند و مخاطبان خاص خود را دارند، انجام این کار اشکالی ندارد. برای اینکه بدانیم آیا گزاره اول جمله با قضیه دوم مرتبط است یا خیر؟ در نشست تخصصی انتخابتو محمد بهشتی رئیس سابق سازمان فارابی و شادمهر راستین فیلمنامه نویس به بیان نظرات خود در این خصوص پرداختند.

آنها می خواستند بی ادبی جایگزین فکر شود

محمد بهشتی شیرازی در پاسخ به این سوال اظهاراتی را مطرح کرد.

به نظر من این اشکالی ندارد، سینما مثل میز مرتضی علی می ماند و هرکسی می تواند سر آن میز بنشیند، اما بحث این است که چه کسی در متن سینما است، چه کسی در حاشیه است، مشکل اصلی از این جا شروع شد. فیلمنامه نقطه ای که سینمای مبتذل به آن رسیده، خاستگاه سینما شده و سینمای اندیشمندان به حاشیه رفته است.

الان هم آقای میرکریمی و فرهادی گاهی فیلم می سازند، تماشاگران می بینند اما محبوب نیستند، ببینید چقدر هنرمندان هستند که سال ها در خانه می مانند و هیچ وقت کار نمی کنند.

چند وقت پیش یکی از هنرمندان برای ساخت فیلمش از من کمک خواست، به او گفتم سختی ها طبیعی است، الان فیلم ساختن برای مردم متفکر سخت شده است، پاسخ داد: نه آقا! من فیلمنامه فیلم ساری را نوشتم. این را مثال زدم که بگویم ترافیک فیلم های مبتذل آنقدر زیاد شده که حتی سینما هم نمی تواند پاسخگو باشد. همیشه در سرتاسر دنیا چنین فیلم هایی وجود دارد، اما مهم این است که چه کسی پشت میز می نشیند.

آیا این بدان معناست که آنها می خواهند این ایده از سینما حذف شود؟

آنها سعی کردند فکر را از سینما حذف کنند، سعی کردند حاشیه های سینما را به متن منتقل کنند، صنعت سینما را به تزریق پول بی حساب و کتاب محدود محدود کردند، اصلاً به بازگشت سرمایه اهمیت ندادند. مثلاً سمی را که به رگ های سینما تزریق کردند، گفتند ما فیلم می سازیم، مهم نیست کسی ببیند، ما خودمان آن را می بینیم، اما اقتصاد و صنعت سینما سقوط کرد. ما یک گوهر گرانبها به نام سینمای ایران داریم. پیش از این جشنواره های جهانی برای نمایش فیلم های ایرانی صف کشیده بودند.

چند وقت پیش منوچهر محمدی به نکته مهمی اشاره کرد: وقتی به ما می گویند ما ابتذال را به فکر ترجیح می دهیم، واقعا چه اتفاقی افتاد که ابتذال بر اندیشه ترجیح داده شد؟ امروز ترافیک فیلم های خام آنقدر زیاد شده که الان حتی فیلمنامه های زرد هم در صف تولید می شود.

دانش آموز می خواهد سومین سهراب شهید باشد اما «فسیل» می آفریند.

شادمهر راستین منتقد سینما نیز در پاسخ به این سوال اظهاراتی را مطرح کرد.

نکته این نیست که مردم را برای مشکل سرزنش کنیم، نکته این است که کمی به داستان فیلم هایی که تماشا می کنیم فکر کنیم. دو نفر به نام های سعید سهیلی و مسعود اطیابی هستند که از دفاع مقدس وارد سینما شده اند و آثارشان مضمون خاصی دارد و به اندیشه های نظام جمهوری اسلامی می خندند و آن اندیشه ها را مسخره می کنند.

در ابتدای این فیلم ها ابتدا به موضوع سنت و مدرنیته می خندند، بعد مسخره می کنند، مخاطب به ابتذال افکار این گروه می خندد و به آنها پول می دهد و این داستان اینگونه آغاز می شود: مسعود ده نمکی. فیلم «تبعیدها» است و مخاطب می خواهد ابتذال این تفکر را تایید کند. اگر به «اجاره‌نشین‌ها» نگاه کنیم، می‌بینیم که موضوعی را مطرح می‌کند که همه درگیر آن هستند، اما از زاویه طنز به آن می‌پردازد. اما در این دوره فقط فیلم هایی داریم که همه چیز را مسخره می کنند، اول دهه 60 را مسخره می کنند، بعد روابط انسانی آن دهه مطرح می شود، بعد نظارت و مخالفان آن دهه. با این وضعیت به سینما می آیند. فیلمساز، سینماگر و مخاطب می دانند که دیدن این فیلم ها به معنای خندیدن به پیش پا افتاده بودن این ایده است، اما باز هم به سینما می روند. این فیلم ها با «نهنگ عنبر» یکی از بهترین فیلم های این رده آغاز شد و سپس آقای داودی «هزارپا» را جلوی دوربین برد.

اما باز هم این فیلم ها فروش خاص خود را دارند و کارگردانان سینما بسیار مشغول آن هستند.

بله آقای اسماعیلی باید بداند که اگر این عدد را می دید به ابتذال چنین تفکری می خندید. در واقع مسئولان باید بدانند که مردم برای خندیدن به افکارشان پول می گیرند. همین افراد وقتی فیلم خوبی مثل «قهرمان» بیرون می آید و با این حال آن فیلم را می پذیرند و حاضرند برای آن هزینه کنند، مشکلی ندارند.

آیا به این دلیل است که ما واقعاً به این فکر می کنیم که فسیل به عنوان پرفروش ترین فیلم تاریخ سینما در نظر گرفته شود؟

داستان پرفروش ترین فیلم تاریخ سینما چیست؟ اگر می خواهید یک فیلم پرفروش بسازید، دو راه برای انجام آن وجود دارد. در شکوه دهه پنجاه و ابتذال دهه شصت. در آن زمان برخی از خوانندگان اجازه ورود به برنامه «رنگارنگ» را نداشتند. الان وقتی می خواهند برای دهه پنجاه معیار بگذارند، فقط آن خواننده ها را نشان می دهند، این نگاه مبتذل است، به همه چیز مبتذل نگاه می کنند، بی ارزش نشان می دهند و به آن می خندند. بالاخره هرجا می رویم عکس هیچ یک از پرفروش ترین بازیگران سینما روی دیوار نیست، عکس های خسرو شکیبایی و علی نصیریان و این هنرمندان بزرگ را می بینیم، چون مخاطب باهوش است.

آقای ده نمکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه می باشد. اما وقتی در همان دانشگاه درباره یک فیلم خوب بحث می شود، هیچکس سراغ کار او نمی رود، در عوض یک «اتفاق ساده» تحلیل می شود و دانشجو با حسرت کلاس را ترک می کند. دانش آموز می خواهد سهراب شهید طلیحی و عباس کیارستمی باشد، اما در نهایت به خلق «فسیل» و آثار مشابه می رسد.

2455555