آرمان هایی که انقلاب ایران را به نتیجه رساند، ابعاد گسترده ای از حقوق فردی و اجتماعی را نوید می داد. این وعده ها شامل دفاع از مستضعفان و محرومان، ایجاد رفاه عمومی و کاهش اختلاف طبقاتی، جلوگیری از فساد، آزادی بیان، حاکمیت قانون، مشارکت عمومی در فرآیندهای تصمیم گیری و توسعه اقتصادی و همچنین ارتقای جایگاه ایران در منطقه و جهان بود. اما گذشت زمان، تحقق این وعده ها را بسیار دشوار کرده است.
به گزارش هم میهن، خروج از آرمان های انقلاب اکنون در ادبیات بسیاری از شخصیت های انقلابی پذیرفته شده است. زمانی نام های اصلاح طلب و ملی گرا به این موضوع اشاره می کردند در حالی که اصولگرایان تکذیب می کردند اما اکنون نیز بر این موضوع تاکید دارند. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در کنفرانس بین‌المللی توسعه منطقه‌ای و عدالت اجتماعی که اخیرا برگزار شد، به این موضوع اذعان کرد و گفت: در این زمینه سختی‌ها و مشکلاتی وجود دارد، آرمان‌هایی وجود دارد که باید در اعتقادات و ارزش‌های خود به آنها دست پیدا کنیم، اما امروز با زندگی روزمره مردم ناسازگار است، بنابراین اول از همه باید این مشکل را بپذیریم و اگر عذر را انجام ندهیم.
اگر مشکلی بدون توجه باقی بماند، ما قدرت حل آن را نخواهیم داشت.» میل عمیق مردم ایران به «تغییر»، نابودی رژیم گذشته و استقرار نظام سیاسی جدید، پایه های اساسی شکل گیری انقلاب ایران بود که با رویکرد دینی و اسلامی شکل گرفت. پس از انقلاب ایران، آرمان‌ها ترسیم شد و قانون اساسی جدیدی نیز نوشته شد، اما نزدیک به نیم قرن از این واقعه می‌گذرد، مردم ایران همچنان خواهان «تغییر» هستند، زیرا معتقدند رویای ایرانی که انقلاب ترسیم کرده است در بسیاری از موارد محقق نشده است.
وعده های انقلابی
این آرمان ها چه بودند و چه آینده ای برای ایران رقم زدند و چه اتفاقاتی منجر به شکاف بین مردم و آرمان های انقلاب شد؟ آنها به بسیاری از جنبه های آرمان های انقلاب ایران، از دفاع از مظلومان و تحقق عدالت گرفته تا وعده سعادت و ثبات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی پرداختند. امام خمینی (ره) رهبر انقلاب ایران بارها در مصاحبه های مختلف فرمودند: «مایه افتخار انقلاب ما حمایت از پابرهنگان و مستضعفان است»، «برای حمایت از پابرهنگان به پا خیزید و شعار دفاع از حقوق مستضعفین را زنده کنید، این یکی از افتخارات و برکات کشور و انقلاب ما و روحانیت ماست».
وی تزلزل ناپذیری اسلام را از همه کسانی که انقلاب ایران را رهبری کردند و اسلام را تفسیر کردند که بعد از انقلاب ایران کم کم رنگ خود را از دست داد، خواستار شد: «فرزندان عزیز جهادگر من، تنها چیزی که باید به آن فکر کنید، استحکام پایه‌های اسلام ناب محمدی است؛ اسلامی که غرب به رهبری آمریکای جهانخوار و شرق به رهبری شوروی ستمگر و شوروی قاتل را تحقیر می‌کند. فقیران جهان، دشمنان آن ملحدان هستند، بدعت گذاران سرمایه داران و پول پرستان هستند. «اسلامی که حامیان واقعی آن همیشه فاقد ثروت و قدرت هستند، دشمنانش با حیله گری وانمود به ثروتمند و قدرتمند و تعصب بی هنر می کنند».
از آزادی بیان تا آب و برق رایگان برای فقرا
مهدی بازرگان در اولین نطق خود به عنوان نخست وزیر دولت انقلابی به بحث برادری در حکومت اسلامی، آزادی و دموکراسی در اسلام پرداخت و گفت: حکومت اسلامی حکومت برادری است، بنابراین در حالی که همه تابع و کارمند حکومت هستند، همه موظف به کار هستند… اگر دولت های دموکراتیک و مکتب های آزادیخواهانه بیگانگان به آن درجه از پیشرفت رسیده اند یا می گویند به آن درجه رسیده اند و می گویند به آن درجه رسیده اند. آنها باید آزادی داشته باشند.” اسلام به آنان آزادی بیان و نقد و نیز وظیفه نقد و بیان را داده است. این فرموده پیامبر ما است که مردم و ملتی که بدون لکنت و ترس حق ضعیفان را از قوی گرفته نمی شود هرگز مقدس و پاک و صالح نخواهد بود. بازرگان درباره جمهوری اسلامی نیز چنین گفت: این جمهوری در واقع یک جمهوری اسلامی دموکراتیک است، دموکراتیک یعنی اسلام. اسلام دینی است که وقتی از انسانیت صحبت می‌کند به این معناست: همه انسان‌ها فارغ از نوع و شغلشان. بنابراین جمهوری اسلامی یک نظام آزاد مبتنی بر دموکراسی است.» (21 بهمن 57، روزنامه بیلگی)
بازرگان نیز با صحبت از معیشت و رفاه مردم وعده هایی داد. وی در بازدید از محله های فقیرنشین جنوب تهران در روزهای پایانی سال از رایگان شدن اتوبوس، برق و تلفن برای مردم جنوب تهران خبر داد. (30 اسفند 57) و سپس در یک مصاحبه تلویزیونی وجود چنین لایحه ای را که قبلاً برای ارائه به شورای انقلاب تصویب شده بود به اطلاع عموم رساند. (23 مارس 1957).
امام خمینی(ره) در سخنرانی خود در مدرسه فیضیه قم، پس از طرح موضوع آب و برق رایگان توسط دولت موقت، بر ایجاد رفاه در زندگی مادی و معنوی مردم تأکید کردند و در مورد آب و برق رایگان چنین فرمودند: «همانطور که می خواهیم زندگی مادی شما رفاه باشد، زندگی معنوی شما را نیز رفاه می خواهیم. شما به معنویت نیاز دارید. معنویت را از ما گرفتند. فقط به این خاطر که ما در حال ساخت مسکن، دادن آب و برق رایگان به طبقه فقیر و یا ارائه اتوبوس رایگان به طبقه فقیر هستیم، خوشحال نباشید. اینقدر خوشحال نباش ما به معنویت و معنویت شما عظمت می دهیم. ما شما را به مقام انسانیت می رسانیم. آنها شما را منحط کردند. آنقدر دنیا را به تو نشان دادند که فکر کردی همه چیز اینطور است. ما هم دنیا و هم آخرت را زیبا خواهیم کرد.»
دموکراسی از طریق انقلاب
آیت الله طالقانی از چهره های تاثیرگذار انقلابی آرمان های انقلاب را ترسیم کرد. از جمله در سخنرانی سازمان ملی دانشگاهیان در تلاش برای پایان دادن به تحصن دانشگاه تهران در دی ماه 1396، به استقلال دانشگاه از دولت توجه کرد و گفت: ردپای انحرافات و توطئه هایی که دانشگاه را در مرکز دانشگاه بی پناه و سلب دانشگاه را از آن محروم کرد، باید نام استقلال علمی این دانشگاه را پاک کرد و آنهایی را که نام دانشگاه را مرکز فرهنگی قرار داده اند پاک کرد. باشد پاک شد. رژیم طاغوت و رژیم وابسته به استعمار و استبداد باید محو شود.» باید از محیط حذف شود.
باید آلودگی را از بین برد و دانشگاه را به معنای واقعی خود نزدیک کرد. وی در دیدار با اقلیت های دینی در اسفند 1393 به موضوع آزادی اشاره کرد و گفت: «اسلام دین آزادی است و در دموکراسی که به برکت انقلاب برقرار خواهد شد، آزادی کامل برای همه افراد جامعه ما خواهد بود» (7 اسفند 1393).
افسانه ژاپن اسلامی
ورود ایران به جنگ هشت ساله پس از عبور از دریا در سال‌های اول انقلاب منجر به استقرار و تشدید فضای نظامی و دفاعی شد و بسیاری از برنامه‌های با محوریت رفاه و عدالت به حالت تعلیق درآمد. با پایان جنگ و شروع کار ساختمانی، شرایط امنیتی و نظارتی در کشور کاهش نیافته و آزادی های سیاسی و مدنی محدود شد. از این دوره، تحلیلگرانی هستند که این دوره را دوره ای می دانند که به تدریج موضوعاتی مانند اقتصاد رانتی به ادبیات این حوزه اضافه شد و با گذر از فضای جنگ و ایجاد فرصت برای فعالیت های مختلف، تأثیر رانت سیاسی بر رانت اقتصادی، عدالت اجتماعی را تحت الشعاع قرار داد. (اقتصاد رانتی در ایران و راه های برون رفت از آن، سیف الله فضلی نژاد و مرتضی احمدیان).
“ما ایران را به ژاپن مسلمان تبدیل خواهیم کرد” این وعده ای بود که حداد در دوران ریاست مجلس به مردم داده بود و تاکید کرد که تمام تلاش خود را برای تحقق این امر به کار خواهد گرفت. اگرچه روند توسعه ایران و ژاپن همزمان آغاز شد، اما گفتمان «ژاپن اسلامی» به تعبیر همین جنبش جای خود را به هند، پاکستان و بنگلادش داد.
همانطور که محمد حسن کدیری ابیانه در جلسه فراموش کردن ژاپن اسلامی تلویحا به مردم گفت: زندگی خود را نه با ژاپن و آلمان، بلکه با هند، پاکستان و بنگلادش مقایسه کنید. حتی قبل از اینکه به دولت حسن روحانی توصیه شود «الگوی کره شمالی (حسین شریعتمداری/24 مرداد 1396)» را در مقاومت و روابط با جهان انتخاب و پیش برود، حتی پس از آن که به مردم گفته شد در مقاومت و رضایت «راه مردم یمن را ادامه دهید» (علی اکبر ولایتی/1397 همان وضعیتی است که محمد عبداللهی نوشت). مقاله ای برای شهروندان: “به نظر من حداد، اگر عادل می خواهد رک و راستگو باشد، باید بگوید: ما می خواهیم یک کوبا اسلامی باشیم. یک کشور انقلابی تمام عیار که با هیچکس با ایدئولوژی خود شوخی نمی کند.”
علی مجدی، سفیر دولت اصلاحات در ژاپن، ضمن مقایسه ایران و ژاپن و دلایل اسلامی نکردن ژاپن ایران، در یکی از گفت وگوهای خود به همکاری اکثریت در قدرت با اقلیت خارج از قدرت که در ایران امکان پذیر نیست، اشاره می کند و می گوید: «در ژاپن می گویند نخست وزیر کسی است که باید حتی وزرا را قانع کند، حتی وزرا را قانع کند… اقلیت به عبارت دیگر، نخست وزیر هر تصمیمی نمی گیرد، یک دلیل جمعی پشت این است.» این باید اتفاق بیفتد و این طرف است که آن را انجام می دهد.
نکته جالب در مورد ژاپن این است که فردی که در اقلیت است می تواند آزادانه صحبت کند. وقتی در یک انتخابات اکثریت رای می دهند و رای آن به 70 درصد می رسد، حق تصمیم گیری دارد. اقلیت به راحتی می پذیرند که شکست خورده اند، اما به راحتی نظر خود را بیان می کنند. دولت کاملاً به حقوق مردم و حقوق شهروندی احترام می گذارد و همه شهروند درجه یک هستند. مردم نیز به حقوق دولت احترام می گذارند. این بدان معناست که شما هرگز فرار مالیاتی را مشاهده نمی کنید. اگر کسی از پرداخت مالیات فرار کند، مانند فروش مواد مخدر است. مردم به حقوق خود احترام می گذارند. احتمالاً شنیده‌اید که وقتی طوفان بسیار بزرگ است، مردم در فروشگاه‌ها بدون دست زدن به چیزی بیرون می‌روند.»
پایان گفتگو
با بررسی این آرمان ها و مطالبات پس از انقلاب؛ به احتمال زیاد طومار طولانی است و در این گزارش به گوشه هایی از سخنان سه شخصیت سیاسی مشهور در خصوص آرمان های انقلاب پرداخته شده است. شعارهای اوایل انقلاب به قدری گسترده و جامع بود که قرار بود رویای زندگی آرمانی محقق شود. اما پس از گذشت بیش از چهل سال، زندگی شخصی مردم چندان با این آرمان‌ها سازگاری ندارد و مردم ایران باور ندارند که دیدگاه‌ها و ارزش‌هایی که منجر به انقلاب شد به مسیر خود ادامه داده است. انقلاب ایران با وعده های بزرگ آغاز شد، طرح های توسعه ای در ایران ایجاد شد و برنامه هفتم توسعه به مرحله اجرا رسید.
سند چشم انداز افق 1404 نیز به پایان رسید. سندی که جامعه ایران را توسعه یافته، بهره مند از دانش پیشرفته، امن، قوی و مستقل، برخوردار از رفاه، سلامت و امنیت غذایی، رسیدن به جایگاه اول اقتصادی و تعامل موثر و سازنده با جهان تعریف می کند. اما ایران نتوانست به آرمان های انقلاب دست یابد و سیاست های اقتصادی، اجتماعی، رفاهی، سیاست داخلی و نحوه تعامل با منطقه و جهان باعث شد رویای ژاپن اسلامی با زندگی هند، پاکستان و بنگلادش قابل مقایسه باشد. فاصله آرمان های اولیه انقلاب ایران که نزدیک به نیم قرن می گذرد و واقعیت های کنونی کشور، ضرورت بازنگری اساسی در رویکردها و روش های مدیریتی کشور را نشان می دهد.