تاثیر بارورسازی ابرها در افزایش بارندگی چندین سال است که مورد بحث قرار گرفته است. بارندگی حاصل تأثیر همزمان عوامل متعددی است و اندازه گیری اثربخشی کوددهی به داده های بیشتری نیاز دارد. کارشناسان احتمال کاهش نزولات جوی در اثر کوددهی و انتشار ماده سمی (یدید نقره) مورد استفاده برای بارورسازی ابرها را از پیامدهای استفاده از این روش می دانند.
به گزارش ایتنا، ماجرای ابر و باران از این قرار است؛ پس از جذب انرژی خورشید، آب دریاچه ها، رودخانه ها و دریاها تبخیر می شود و هوای نزدیک سطح زمین با بخار آب نامرئی پر می شود.
در ادامه این چرخه، وقتی هوای گرم سبک می شود و به سمت بالا بالا می رود و در نزدیکی فشار کمتر و دمای پایین تر قرار می گیرد، وقتی هوا به اندازه کافی سرد شد، بخار آب روی ذرات ریز هوا می نشیند. این ذرات مانند “هسته های میکروسکوپی” عمل می کنند و لایه نازکی از آب در اطراف آنها تشکیل می شود. در نهایت میلیاردها قطره کوچک یا کریستال های یخ به هم می رسند تا یک «ابر» را تشکیل دهند.
با این حال، برای وقوع بارش، قطرات باید رشد کنند. قطرات کوچک با هم برخورد می‌کنند و بارش را تشکیل می‌دهند و پس از ادغام، سنگین‌تر می‌شوند، توانایی خود را برای معلق ماندن در هوا از دست می‌دهند و به عنوان بارش به زمین می‌افتند. یا به عبارت دیگر، بخار آب در ابرهای سرد روی کریستال های یخ می نشیند و کریستال ها رشد می کنند و یخ یا دانه های برف را تشکیل می دهند که بعد از اینکه در لایه های گرم تری قرار می گیرند ذوب می شوند و به باران تبدیل می شوند. این خلاصه ای از فرآیند بارش است. حال اگر ستون هوا تا سطح زمین گرم شود، قطرات آب به صورت باران می بارد. اگر بیشتر ستون هوا زیر صفر باشد، کریستال ها به صورت برف به زمین می رسند، دانه های یخ چندین بار در قسمت های شناور قوی ابر به جلو و عقب می پرند و اگر لایه رشد کند، تگرگ تشکیل می شود.
موقعیت بارورسازی ابرها در چرخه بارش
با این حال، نقش بارورسازی ابرها در این چرخه تسهیل مرحله «رشد قطرات» است و امکان تداخل با بخار یا تشکیل ابر وجود ندارد. بر این اساس، اقداماتی به نام «بارورسازی ابرها» عموماً با هدف تغییر فرآیندهای تراکم طبیعی و بارش انجام می شود. بر این اساس، در صورت تایید اثربخشی بارورسازی ابرها، اولین شرط بارورسازی ابرها وجود ابر و رطوبت مناسب است. به گفته سازمان جهانی هواشناسی، “انرژی در سیستم های جوی به قدری بالا است که امکان تشکیل ابرهای باران زا، تغییر الگوی باد برای انتقال بخار آب، یا حذف رویدادهای شدید جوی وجود ندارد.”
تغییر فرآیندهای تراکم طبیعی برای افزایش بارندگی به روش های مختلفی مانند پاشیدن کریستال های یخ خشک، بلورهای یدید نقره و افزایش حرکت ابرها به سمت بالا انجام می شود. به طور کلی موادی در ابرها پخش می شوند تا الگوی بارش را تغییر دهند و نظرات مختلفی در این مورد وجود دارد. برخی این اقدام را مکمل مدیریت منابع آب می دانند و برخی دیگر معتقدند که این فناوری نیازمند توجیه علمی، عملی و یا به طور کلی فاقد دقت است.
آیا بارورسازی ابرها در شرایط فعلی موثر است؟
اما اختلاف نظرها هر چه باشد، به نظر می رسد بارورسازی ابرها با خطراتی همراه است و پیامدهایی نیز در پی خواهد داشت. معصومه نوروزی مدیر کل هواشناسی چهارمحال و بختیاری می گوید: بارورسازی ابرها نیز در بسیاری از موارد نتیجه معکوس داشته است که اگر کار کافی صورت نگیرد بارورسازی بیش از حد ابرها را به دنبال دارد یعنی نه تنها بارندگی را افزایش نمی دهد، بلکه بارندگی را کاهش می دهد.
وی می افزاید: در فصل بهار و تابستان بارها شاهد بارش های شدید غیر قابل کنترل در چهارمحال و بختیاری بودیم که منجر به خروج آب از استان شد.
بارورسازی ابرها در ایران احتمالا با ریسک بیشتری همراه است و برای تصمیم گیری قطعی در این مورد باید با حساسیت و دقت خاصی اقدام کرد. به خصوص در ایران، هرگاه خشکسالی مطرح می شود، موضوعاتی مانند «بارورسازی ابرها»، «دزدی ابرها» و «مهندسی بارش» مطرح می شود.
بسط فرضیه ها در مورد روش های مختلف دستکاری خشکسالی و ابر
احد تعزیفی، رئیس مرکز ملی خشکسالی در پاسخ به سوالی مبنی بر «دستکاری ابرها» در گفت وگو با ایسنا، با بیان اینکه این موضوع بارها مطرح شده است، گفت: این موضوع باید با دقت زیادی انجام شود. نمی توان با قطعیت آن را تأیید کرد و نمی توان همه چیز را بدون اساس به او نسبت داد. تاکنون هیچ مدرک علمی قابل قبولی مبنی بر اینکه خشکسالی در ایران نتیجه دستکاری ابرها باشد وجود ندارد. بارورسازی ابرها موضوع پژوهشی است اما نه تعیین کننده خشکسالی کشور است و نه راه حل اصلی بحران آب و کارآیی آن با تردید جدی مواجه است.
رئیس مرکز ملی خشکسالی به صراحت گفت: سامانه‌های آب و هوایی تأثیرگذار بر ایران و منطقه خاورمیانه در فصل سرما از مقیاس وسیعی بین یک تا چند هزار کیلومتر است. گاهی در محدوده موجی از شرق اروپا تا شرق ایران قرار می گیرد. مسیر مهاجرت و سطح رطوبت این سیستم ها به الگوهای کلان گردش اتمسفر، توزیع فشار، دمای مناطق اقیانوسی و فرآیندهای آب و هوایی شناخته شده بستگی دارد.
وی تصریح کرد: سامانه های بارانزا در صورت مساعد بودن شرایط جوی به سمت مدیترانه شرقی و فلات ایران هدایت می شوند و گاهی بارندگی های شدید را به همراه خواهند داشت. اگر این الگوها در مراحل مناسب نباشند، سیستم های بارشی در منطقه شکل نخواهند گرفت یا با عبور از عرض های شمالی بیشتر، بارش کمتری دریافت خواهیم کرد. این سیستم ها به قدری بزرگ و پرانرژی هستند که امکان تغییر جهت، تقویت یا تضعیف آن ها با تکنولوژی امروزی برای انسان وجود ندارد.
وظیفه افزود: این شایعات مبنی بر دزدی ابرها یا برنامه ریزی برای بارندگی ها ناشی از عدم آگاهی از مکانیسم جوی است. اکثر شایعات مطرح شده صرفاً شبهات علمی است و هیچ مبنای علمی و منطق قابل قبولی ندارد.
وی افزود: منشأ خشکسالی در ایران به دلیل الگوهای اقلیمی، کاهش بارندگی، افزایش دما، افزایش تقاضای آب و عدم تعادل در مصرف است و هیچ عامل خارجی ثابت شده ای وجود ندارد.
وی پیش از این درباره بارورسازی ابرها گفت: با این حال جامعه هواشناسی همچنان دیدگاه های متفاوتی درباره بارورسازی ابرها دارد. به طور کلی، این عملیات در حال حاضر پایه علمی محکمی ندارد و اثبات اینکه بارش نتیجه بارورسازی ابرها است یا فرآیند طبیعی جو است، کار پیچیده ای است.
پیش از این جعفر برزگر، رئیس اداره پیش‌بینی مخاطرات جوی و مدیریت بحران استان تهران نیز با بیان اینکه تنها استان‌های همجوار در سواحل شمالی شرایط لازم برای بارورسازی ابرها را دارند، گفت: عملیات بارورسازی ابرها در بیشتر موارد منجر به عقیم‌سازی ابرها، کاهش بارش و یا از بین رفتن کامل بارش‌ها می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه “ماده ای که برای بارورسازی ابرها (یدید نقره) استفاده می شود سمی است و خاک را آلوده می کند، تصریح کرد: اگر تاثیر مثبت قابل توجهی بر میزان بارش داشته باشد، می توان از این موضوع به نفع منابع آبی کشور چشم پوشی کرد.
ساخت ابرها ادامه دارد
با این حال مطالعات بارورسازی ابرها در استان های مختلف کشور ادامه دارد. رضا اخلاصمند، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای همدان پیش از این گفته بود: طرح بارورسازی ابرها در سال جاری نیز ادامه دارد. محمدعلی نعمت نژاد، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی نیز گفت: بارورسازی ابرها در سال آبی جاری انجام می شود و این اقدام جزء برنامه های این شرکت است.
این اقدام در حالی صورت گرفت که صادق ضیائیان، رئیس اداره پیش بینی و مدیریت بحران آب و هوای استان تهران گفت: این عملیات باعث می شود در اکثر موارد میزان بارندگی از میزان مورد انتظار کاهش یابد، بنابراین انجام این عملیات در تمامی استان های مبتلا به کمبود بارندگی و خشکسالی موجب کاهش بارندگی و بدتر شدن وضعیت آنها می شود.