عراقچی: ما با دشمن ظالم و متجاوز مذاکره نمی کنیم

متن این سخنرانی به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

اندیشمندان، اساتید و پژوهشگران ارجمند
خانم ها و آقایان
اسالم علیکم

بسیار خوشحالم که امروز افتخار و سعادت همفکری با جامعه ای فرهیخته را دارم و از خداوند متعال سپاسگزاری می کنم که شهر تبریز، پیشرو و پیشگام تحولات موثر در تاریخ معاصر ایران را در میزبانی این رویداد ارزشمند مشارکت داده است.

این نشست گامی برای ارج نهادن به مبارزات مردمی است که خالصانه و با تمام توان برای استقرار استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی ایران تلاش کردند. آنها و همرزمانشان در طول تاریخ پرتلاطم این سرزمین در گمنامی و گاه حتی ننگ به سر می بردند، اما در راه تأمین منافع ایران و ایرانیان کوتاهی نمی کردند. «فارس» برای آنان، همچون هر مردم شریف این آب و خاک، خورشیدی درخشان و تمدنی ماندگار است. کوچکترین خدمت، فدا کردن جان است.

سرزمین نیاکان ما در طول تاریخ مورد غبطه بیگانگان و مهاجمان بوده و هست، با تنوع مذاهب، آیین ها، اقوام و گویش های منحصر به فردش. اما در این مبارزه و دفاع مستمر، این که مردان و زنان حساس از پاسداری از خاک پاک وطن مشترک، فرهنگ و میراث ماندگار آن دست نکشند و جان و مال خود را نثار کنند و پرچم ایران را بر فراز این جغرافیا به اهتزاز درآورند، مایه سربلندی و سربلندی جمعی ما شده است.

از منظر اینجانب به عنوان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، استقامت و شجاعت توأم با صلابت و شهامتی که نمایندگان نظام دیپلماسی در هر دوره از تاریخ برای حفظ هویت مشترک ما به کار بردند، آثار خود را در صفحات درخشان تاریخ دیپلماسی ایران به جا گذاشته است. لذا گرامیداشت یاد و خاطره آنان و حفظ نام زیبای آنان قابل تحسین است.

نشست امروز درباره بزرگمردی از دیار قهرمان آذربایجان است که به پاس تلاش و مجاهدت خود بخشی از تاریخ ایران عزیز و مرزبانی شد و دیگر همرزمانش که مرشدان گرانقدر بزرگانی چون میرزا ابوالقاسم قائم مکام، میرزا تقی فراهانی امیرکبیر، میرزا جعفرخان مشیرالدوله و دیگران بودند.

میرزا محب علی خان ناظم الملک مرندی بیش از پنجاه سال از زمان قاجار که نام و خدمات برجسته او به کشور کمتر مورد توجه مردم و حتی نخبگان قرار گرفت، یکی از دلالان و مذاکره کنندگان برتر و ممتاز در عرصه روابط خارجی ایران است. اغراق نیست اگر بگوییم ناظم الملک مرندی که ماموریت خطیر تعیین و تحدید مرزهای کشور را بر عهده گرفت، یکی از نمادهای موفق دیپلماسی ایرانی در یک دوره تاریخی پرحادثه و دشوار بود.

ناظم الملک مرندی زاده همین دیار بود و در دورانی که استعمارگران به آب و خاک ما طمع داشتند با مشکلات فراوان در حفظ منافع ایران و ایرانیان سهم ارزنده ای داشت. میهن پرستی او و برخی دیگر از دیپلمات ها در شرایط ضعف دفاعی ایران و دخالت قدرت های خارجی جای تحسین و تحسین دارد. اقدامات او و همکارانش بدون شک میراث سنت دیرینه الهی ایران است که امروزه تجربیات ارزشمندی به ما داده است. امروز نیز با همین اراده و روحیه باید در دفاع از هویت مشترک، تمامیت ارضی، استقلال ملی و حاکمیت یکپارچه کشوری که در 3 خرداد 1404 در نقطه عطف جدیدی مورد تهاجم بیگانه خیانتکار قرار گرفت، تلاش کنیم.

رشادت های کنونی سربازان کشور در دفاع و دیپلماسی، ادامه همان عزم ژنرال ها و دیپلمات های ایرانی گذشته است.

امروز نام ناظم الملک و دیگر عوامل راستگو و میهن پرست در کنار نام گروهی خواهد بود که بی ادعا جان و ناموس خود را فدای آنچه امروز جمهوری اسلامی ایران نامیده می شود، کردند.

در دوره نظام الملک، نظام دیپلماسی مدرن ایران هنوز در مراحل ابتدایی بود و از این رو نقش ستارگان تنهای مانند او که حافظ استقلال و تمامیت ارضی کشور شدند، به چشم می خورد. شخصیت نخبه و همه کاره میرزا محب علی خان باعث شد که با کمک و همراهی تحصیلکرده ای چون میرزا جعفرخان مشیرالدوله به وظیفه خود به عنوان رئیس کمیسیون مرزی ایران و عثمانی عمل کند و به سرعت جایگزین سلف خود میرزا جعفرخان شد. امروز حفاظت از آب و زمین و آسمان ایران در گرو توجه این مردم است.

بر اساس اسنادی که تا به امروز باقی مانده است، میهن‌پرستی، درک صحیح از شرایط زمانه و ظرفیت ملی، اعتماد به نفس، تیزبینی و هوشمندی و استفاده صحیح از فنون مذاکره از مهم‌ترین ویژگی‌های ناظم الملک است که او را قادر می‌سازد تا رسالت حساس تاریخی را که به او سپرده شده است به بهترین نحو انجام دهد.

در این همایش ملی اساتید و سخنرانان ارجمند به تفصیل درباره نقش، فعالیت ها و آثار این بزرگوار سخنرانی کردند و علاقه مندان به تاریخ، جغرافیا و سیاست ایران از نزدیک با شخصیت ممتاز این هموطن که مایه افتخار کشور عزیزمان ایران، مردم قهرمان منطقه قهربار آذربایجان و شهرستان مرند است آشنا شدند.

در تاریخ و اندیشه سیاسی ایران، دیپلماسی وسیله ای موقتی برای برون رفت از بحران نبوده، بلکه عقلانیت همیشگی و شیوه ای برای مدیریت روابط بین ملت ها بوده است. ایرانیان در طول تاریخ همواره بر این باور بوده اند که گفتگو بخشی از قدرت است نه جایگزینی برای قدرت. همانطور که اقتدار تکیه کلام است، کلمات نیز می توانند سپر اقتدار باشند.

در سنت تاریخی ما گفتگو بر سه پایه استوار است: عزت، صبر و تعادل.

عزت در گفتار یعنی حفظ عزت ملی حتی در شرایط سخت. صبر یعنی پرهیز از عجله در تصمیم گیری و در نظر گرفتن عواقب هر کلمه; تعادل یعنی مذاکره نه عقب نشینی است و نه لجاجت. بلکه میدان یافتن نقطه تلاقی عزت و علاقه است.

می دانیم که در منابع اروپایی قرن نوزدهم از جمله نوشته های «سر جان مالکوم» و «لرد کرزن» از مذاکره کنندگان ایرانی با احترام یاد شده است. آنها نوشتند: ایرانیان حتی در سخت ترین مکالمات نیز زبان خود را با تندی به کار می برند که با هر پاسخی منجر به ادامه ارتباط می شود.

این اظهارات نشان می دهد که ادب، ادب و وقار در مذاکرات، محصول شرایط نیست، بلکه بخشی از فرهنگ سیاسی ایران است.

در این میان، موقعیت شمال غرب کشور نقش ممتازی در تاریخ دیپلماسی ایران داشته و دارد. این سرزمین ها از رشت و تبریز تا اردبیل و ارومیه نه تنها مرز سیاسی بلکه دروازه تاریخی گفت و گوهای ایران با قفقاز، آناتولی و منطقه دریای سیاه بود. اولین مذاکرات رسمی ایران و عثمانی در شهرهایی مانند تبریز و خوی انجام شد و سپس در دوره قاجار، تبریز پایگاه ارتباط دائمی ایران با نمایندگان روسیه و قفقاز شد.

مفهوم تعادل بین همسایگی و حاکمیت در سیاست ایران در این سرزمین ها نهادینه شد. امروز گیلان، منطقه اردبیل و دو استان آذربایجان شرقی و غربی در قالب جدید در پیوند جمهوری اسلامی ایران با همسایگان خود در این منطقه یعنی گرجستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و روسیه نقش یکسانی را ایفا می کنند.

پیوند تاریخی، پیوندهای فرهنگی، قومیتی و اقتصادی استان های شمال غرب ایران با این جغرافیا، اجرای دیپلماسی دولتی بین دو طرف مرز را اجتناب ناپذیر می کند. دیپلماسی استانی که وزارت امور خارجه کشورمان متعهد به انجام آن است، در حال حاضر در دستور کار جدی سفارتخانه ها و سفارت های کشورمان در پنج کشور (روسیه، گرجستان، آذربایجان، ارمنستان و ترکیه) قرار دارد تا نمایندگی های سیاسی و کنسولی کشورمان بتوانند نقش ارزنده و موثری در ارتباط با مراکز استان های مورد نظر داشته باشند. گسترش تجارت و اقتصاد، تبادلات مردمی، رایزنی های سیاسی و همکاری های فرهنگی و ایجاد زمینه برای بازآفرینی پیوند و پیوند تاریخی-تمدنی ایران در این منطقه.

در شرایط کنونی جهان که رقابت‌ها پیچیده‌تر و بحران‌ها چند لایه‌تر است، دیپلماسی ایرانی همچنان بر همان میراث تاریخی استوار است. مقاومت در اصول و انعطاف در روش ها از ویژگی های ثابت مذاکرات ایران است. اگر در گذشته دیپلمات‌های ایرانی در رشت و اردبیل، تبریز و تفلیس، باکو و ایروان، مسکو و استانبول سخنرانی می‌کردند، امروز باید این ظرفیت دوباره برقرار شود و دیپلماسی استانی با همان عزت، حساسیت و عقلانیت ادامه یابد.

تجربه ایران نشان داده است که هیچ بحرانی مطلق نیست و بن بست دائمی وجود ندارد. پنجره دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران حتی در طوفانی ترین روزها هم باز است.

آنچه مهم است اعتماد به قدرت گفتگو و ثبات در منطق تعامل است. در شرایطی که بسیاری از مردم دیپلماسی را با توافق اشتباه می گیرند، ایران نشان داده است که مذاکره نشانه ضعف نیست بلکه ادامه حاکمیت عقل است. انسانی که با عشق قدم می زند در واقع به دنبال راه آرامش و کرامت است.

برافراشته نگه داشتن پرچم مذاکره جمهوری اسلامی ایران با عزت، درایت و علاقه در سالهای اخیر، وظیفه مقام معظم رهبری است.

حوادث اخیر نشان داده است که دیپلماسی را می توان حتی زیر آتش جنگ حفظ کرد. برای نظام دیپلماسی که وظیفه اصلی آن دفاع از تمامیت آب، زمین و آسمان ایران، استقلال کشور، حاکمیت ملی و منافع مردم عزیز ایران است، گفت وگو راهی برای اثبات عقلانیت، حفظ صلح و ایستادگی بر اصول تلقی می شود.

اما گفتگو و مذاکره با قلدری و قلدری، دیکته و دستور دادن فرق دارد. جمهوری اسلامی ایران با دشمن خائن و متجاوزی که گفتگو را رها کرده و در جریان مذاکره به تهدید و تجاوز روی می آورد، مذاکره نخواهد کرد.

شرط تداوم و بقای مذاکره و گفت وگو، تضمین تعهد به دیپلماسی از موضع برابر است و شرط موفقیت در مذاکره، متعهد بودن دو طرف مذاکره به اصل منفعت متقابل است.

در پایان از این فرصت استفاده کرده و از پژوهشگران و علاقه مندان به حوزه تاریخ روابط خارجی و سیاست خارجی ایران دعوت می کنم تا از گنجینه اسناد وزارت امور خارجه که بیش از 60 میلیون صفحه اسناد و مدارک تاریخی را در خود جای داده و مجموعه ای بی نظیر به شمار می رود، بهره مند شوند. از ماهیت این اسناد می توان زوایای پنهان و آشکار تاریخ سیاست خارجی ایران و تلاش کارگزاران آن را آشکار و به جامعه علمی کشور و عموم مردم معرفی کرد.

همچنین جا دارد از زحمات جناب آقای نصرالله صالحی در شناسایی شخصیت ها و خدمات نصرالله صالحی، میرزا محب علی خان، ناظم الملوک مرندی و هر یک از برگزارکنندگان این نشست علمی تقدیر و تشکر نمایم.